De Malariamug, de Wolfspin en de tijger mug. Het zijn beestjes waar alleen de gedachte eraan je de stuipen op het lijf kunnen jagen. Nederland kent steeds meer exotische indringers, en ze blijken ook nog eens lastig te bestrijden. De Aziatische Hoornaar is een van die exoten die de Nederlandse natuur in gevaar brengt de Nederlandse Bijenhoudervereniging moet geloven. Hoe schadelijk is die Aziatische hoornaar eigenlijk voor de Nederlandse bestuivende insecten?
Verschillende nieuwsmedia breken hun hoofd over het gevaar van de Aziatische hoornaar, en hoe je deze het best kunt bestrijden. Ook imkers slaan alarm, de Hoornaar zou namelijk kasten helemaal leegroven en bijen durven de deur niet meer uit. Dat raakt niet alleen de imker in de portemonnee, maar de biodiversiteit van bestuivende insecten zou op het spel staan. Dat zou minder bestuivende insecten betekenen, en dus gevolgen hebben voor de fruitteelt die volledig afhankelijk is van bijen en hommels om hun planten te bestuiven.
De Aziatische Hoornaar komt, zoals de naam doet vermoeden, oorspronkelijk uit Zuidoost Azië. In 2004 zijn er waarschijnlijk een paar in een vracht Chinees aardewerk als verstekeling naar Frankrijk meegenomen, en sinds dien zijn ze niet meer weg gegaan. Door het gematigdere klimaat en het gebrek aan natuurlijke vijanden en concurrenten is de soort zich door Noordwest Europa gaan verspreiden.
Vanuit Frankrijk naar België, en daarna geleidelijk richting het zuiden van Nederland. In 2017 werd het eerste nest aangetroffen op Schouwen-Duiveland in Zeeland. Daarna doken er meer berichten op van waarnemingen van de Hoornaar in allerlei plaatsen. De Hoornaar heeft dus Nederland weten te veroveren, en lijkt lastig te bestrijden volgens de Nederlandse bijenhoudervereniging.
Taskforce hoornaar
De soort werd vrijwel meteen op de invasieve exotenlijst geplaatst waardoor de overheid verplicht is om de soort te beheersen. En om zijn criminele status helemaal duidelijk te maken werd ook het Taskforce Aziatische Hoornaar opgericht, die zich specialiseerde in het bestrijden van de exoot. Door de Rijksoverheid en het EIS is een opsporingshandleiding ontwikkeld en de Rijksoverheid spoort aan om nesten te melden wanneer die zijn opgespoord. Vervolgens worden die nesten vernietigd. Kortom, de Aziatische Hoornaar is vogelvrij verklaard.
“Er is geen invloed van de Aziatische hoornaar op de stand van onze bestuivers”
– Aziatische hoornaar expert Theo Zeegers
Het Kenniscentrum Insecten en andere Ongewervelden (EIS) verteld echter een genuanceerder verhaal. Volgens hen gaat het alleen om nesten in de zuidelijke provincies blijkt uit een rapport uit 2020. Het kan zijn dat er nieuwe nesten gevonden zijn in de noordelijke provincies, maar daar is nog geen officiële data van. Er is echter wel een website voor het waarnemen van insecten waarbij gebruikers hun waarnemingen kunnen uploaden in een kaart, hieruit blijkt dat de Hoornaar zich nog steeds lijkt te vestigen in de zuidelijke provincies en dus niet door heel Nederland.
Agressieve killer
De Aziatische hoornaar zou levensgevaarlijk zijn voor bestuivende insecten door zijn agressieve inborst. Onderzoek van de Universiteit Wageningen geleid door Bram Cornelissen laat zien dat de Hoornaar een roofdier is die zich vooral tegoed doet aan eiwitrijk voedsel. Slachtoffers in het natuurlijke habitat, Zuidoost Azië, zijn onder andere honingbijen.
De Aziatische hoornaar heeft echter een gevarieerd dieet. Hij smult ook van vliegen, hommels en graafbijen. Daarnaast vult hij zijn maag met allerlei soorten kadaverrestjes, zoals slachtafval en vis. De Aziatische hoornaar markeert plaatsen waar veel insecten bij elkaar komen en laat daar vervolgens een geurspoor achter zodat hij het terug kan herkennen. Een van die plekken is de bijenkas van de lokale imker. Daar zijn namelijk veel en relatief trage prooidieren beschikbaar.
“Als ze van de 12 kasten, 1 kast leeg eten. Dan zet je er toch gewoon 13 neer?”
– Imker Flip Wols
Bijen zijn voor ons mensen van levensbelang. Wie dat ontkent spreekt een van de grootste geleerde van onze tijd tegen meent imker Flip Wols uit Puttershoek. Hij heeft kasten staan in heel de Hoeksche Waard, waar volgens de waarneemkaart ook Aziatische hoornaars voorkomen. Volgens hem was het niemand minder dan Albert Einstein die zei dat wanneer de bij verdwijnt uit de natuur de mensheid het niet meer dan 4 jaar uit houdt. Geen bijen, geen planten, en geen planten betekend geen voedsel. “Ik maak me er eigenlijk niet zoveel zorgen om. Ik merk wel wat onrustigheid bij de kasten, maar ik zie niet dat mijn bijen minder uitvliegen.”
Wols is een man die met beide benen op de grond blijft staan. “Een collega van mij was in paniek, als hij 12 kasten neerzet vreten ze er 1 helemaal leeg, zei hij. Dan zet je er toch gewoon 13 neer?”, grapt hij. Ook de bijen van Wols worden wel eens te grazen genomen, maar lang niet allemaal. “De natuur balanceert het uiteindelijk toch weer, als er teveel hoornaars zijn hebben ze niet allemaal te eten, en dan worden het er vanzelf weer minder.”
Selectieve killer
Naast bijen wordt ook de hommel bejaagd, maar hier zijn volgens Cornelissen geen betrouwbare waarnemingen van in Nederland. Daarnaast zijn er hommelvolken die gebruikt worden voor het bestuiven van bessen en andere fruitgewassen, maar daar zijn ook geen waarnemingen van jagende hoornaars te zien. Ook de andere wilde bestuivers komen maar in kleine getalen voor in het dieet. Zweefvliegen en groefbijen vormen slechts enkele procenten van het Hoornaarvoedsel.
Aziatische Hoornaar expert Theo Zeegers van het biodiversiteitscentrum Naturalis lijkt helemaal klaar te zijn met de media aandacht voor dit insect. “Er is geen invloed van de Aziatische hoornaar op de stand van onze bestuivers” moppert hij. “Die stelling is fake news verspreid door de imkerij, om hun moverende redenen. Als we echt iets willen doen aan de dalende insectenpopulaties moeten we misschien eens aandacht schenken aan het probleem van gifgebruik in ons land.” Ook Cornelissen concludeert dat er geen kwantitatieve gegevens zijn om een negatief effect van de hoornaar op de bestuiving van planten te onderbouwen.
Honingbij vs hoornaar
Het lijkt er dus op dat de Aziatische hoornaar zijn reputatie als willekeurige veelvraat helemaal niet naleeft. Als hij dan al een gevaar zou zijn voor de bestuivende insecten, lijkt dat alleen het geval voor de Europese honingbij gezien de cijfers van Cornelissen. En bij die populatie zou je de vraag kunnen stellen hoe positief die is voor de biodiversiteit. Een onderzoek van de Keuringsdienst van Waarde bracht aan het licht dat de Europese honingbij en de gekweekte aardhommel een bedreiging vormen voor de wilde bijen en hommels. Daarnaast lijkt de impact van pesticide op de bijenpopulatie wel een meetbaar negatief effect te hebben op bestuivende insecten, blijkt uit onderzoek van Xerces Society.
Of de Aziatische Hoornaar echt een bedreiging vormt voor bestuivende insecten is dus maar de vraag. De kans is in ieder geval vrij groot dat de Nederlandse media weer vol staat met berichten over het bestrijden van nesten en de venijnige steken van dit beestje. Zeegers is daar als kritische wetenschapper helemaal niet blij mee. “Je kunt beter een verhaal schrijven met echte maatschappelijke relevantie”.