Vliegen over daken, vergeten een onderbroek aan te trekken of falen voor je rijexamen—bizarre dromen die velen herkennen. Maar waarom dromen we eigenlijk? Een eenduidig antwoord is er nog niet. Toch brengt onderzoek van wetenschappers als Sarah Schoch ons steeds dichter bij het ontrafelen van dit mysterieuze fenomeen. Schoch: “Ik ben op dit moment drieduizend dromen aan het analyseren”.
Dromen houdt ons allemaal wel eens bezig, en toch blijft het een ongrijpbaar fenomeen. Er zijn op dit gebied dan ook maar weinig wetenschappers die zich buigen over het onderwerp. Het kost onderzoekers namelijk veel tijd en middelen om hier grondig onderzoek naar te doen. Sarah Schoch, psycholoog, neurowetenschapper en postdoc bij Stanford University, is zeer geïnteresseerd in dromen, dus zij was bereid om daar veel voor in te leveren. “Ik had als kind veel nachtmerries, dus ik wilde dat toen al leren begrijpen. Daarnaast vind ik dromen zo fascinerend, omdat ze ons het brein laten zien in zijn meest pure staat. Bovendien vertellen ze ons zoveel over onze hersenen. Zo kunnen ze ons waarschijnlijk veel vertellen over mentale gezondheid.” Daarom startte ze tijdens haar master haar eerste onderzoek over dromen.
“Mensen dromen tenminste vier tot vijf uur per nacht”
– Sarah Schoch
Inmiddels weet Schoch veel te vertellen over het onderwerp. Zo blijkt dat bijna iedereen elke nacht tenminste vier tot vijf uur droomt. Daarnaast vertelt ze dat mensen vaak denken dat dromen altijd heel bizar zijn, omdat dat de dromen zijn die we onthouden als we wakker worden. Nu laat onderzoek zien dat veel van onze dromen heel alledaags zijn. “Denk aan het ontmoeten van mensen, praten met vrienden of eten halen”, vertelt Schoch. Toch blijft de grote vraag over de functie van het dromen onbeantwoord. Om een poging te doen die vraag te kunnen beantwoorden is Schoch samen met andere onderzoekers in februari 2023 een grootschalig droomonderzoek gestart.
“Ik heb meer dan 1100 uur in het lab doorgebracht”
– Sarah Schoch
Geheugenconsolidatie
In het onderzoek bekeken Schoch en haar collega’s of dromen helpen bij het verwerken van emoties en of ze een rol spelen bij het consolideren van ons geheugen. Schoch: “Geheugenconsolidatie betekent dat onze hersenen nieuwe informatie eerst tijdelijk opslaan, voordat ze deze verplaatsen naar een gebied voor langdurige opslag. Op die manier kan je het voor langere tijd onthouden”.
Schoch vertelt dat slaap daar een belangrijke rol bij speelt. Daarnaast legt ze uit dat er altijd het idee is geweest dat dromen daar ook een bijdrage aan leveren. “We hebben namelijk de neiging om te dromen over nieuwe dingen die we geleerd hebben. Daar is inmiddels al door een paar wetenschappers onderzoek naar gedaan, maar het probleem is dat de meeste studies slechts twintig deelnemers hadden. Hierdoor weten we niet zeker of de effecten die we detecteren echt zijn of toevalstreffers”, aldus Schoch.
Schoch startte daarom een onderzoek met negentig proefpersonen dat anderhalf jaar duurde. Ze kreeg hierbij hulp van andere wetenschappers, research assistants, masterstudenten en promovendi. Met het grote aantal proefpersonen wil ze kijken of dromen echt helpen bij geheugenconsolidatie. Het onderzoek deed ze met de hulp van mensen die bereid waren om drie dagen in het lab te slapen. Voor de wetenschappers betekende dit een compleet omgekeerd ritme: ze werkten ’s nachts en sliepen overdag. “Het was een enorme inspanning, waarin ik meer dan 1100 uur in het lab heb doorgebracht in 108 slapeloze nachten”, legt Schoch uit.
Experimentele nachten
De eerste proefpersonen arriveerden rond 19:00 uur in het laboratorium, waar ze elektronen op hun hoofd kregen geplakt. Vervolgens kregen ze een geheugentaak, waarna ze naar een afgesloten cabine met een bed gingen voor hun eerste nacht. Deze ‘aanpassingsnacht’ was bedoeld om te wennen aan het slapen in het lab met allerlei sensoren op het hoofd en lichaam. Tijdens deze nacht werden ze niet wakker gemaakt. De tweede en derde nacht waren de experimentele nachten.
“Als ze dan gaan slapen begint voor ons de pret pas echt”, vertelt Schoch lachend. De onderzoekers maakten de proefpersonen per nacht zo’n acht keer wakker door hun naam te roepen door de intercom. Vervolgens vroegen ze wat er allemaal door hun hoofd ging. Ten slotte werden ze ’s ochtends wakker gemaakt en maakten de deelnemers een herinneringstaak om te zien of de geheugentaak was blijven hangen. Dan mochten ze rond 08:30 uur het laboratorium weer verlaten.
Nu ze al deze informatie hebben verzameld zijn ze bezig met het analyseren van de gegevens. Ze kan daarom nog niks zeggen over de resultaten van het onderzoek. Schoch: “We hebben iets van drieduizend dromen verzameld en het verwerken van al die resultaten kost veel tijd, dus ik verwacht dat we het ergens in de zomer kunnen publiceren”.
“Dromen staan in verbinding met mentaal welzijn”
– Aurore Roland
Verschillende perspectieven
De interesse in het vinden van kennis over dromen bestaat volgens Aurore Roland, klinisch psycholoog en PhD student bij de Vrije Universiteit in Brussel, al heel lang. In haar boek ‘Wat dromen ons (niet) vertellen’ vertelt ze een verhaal over hoe er vroeger zonder moderne apparatuur al onderzoek werd gedaan. Roland: “In de 19e eeuw vroeg een graaf aan zijn dienaar om parfum op een doek te zetten en dat onder zijn kussen te leggen. Zo wilde hij kijken of hij zou dromen over de vakantiebestemming die hij associeerde met die geur en dat bleek ook zo te zijn.”
Roland is voor haar doctoraat al 2,5 jaar bezig met het onderzoeken van slapeloosheid (gefinancierd door Fonds Wetenschappelijk Onderzoek). De interesse kwam vanuit de psychologie, omdat er volgens haar een duidelijke link is tussen mentaal welzijn, psychische stoornissen en slapeloosheid. “Ondertussen bleven dromen interessant voor mij, omdat het ook weer in verbinding staat met de mentale gezondheid van de mens”, aldus Roland. Inmiddels kan de onderzoekster veel vertellen over de wereld van het dromen.
Naast de mogelijke bijdrage van dromen aan geheugenconsolidatie, circuleren er volgens Roland nog veel andere theorieën. Deze zijn alleen nog niet wetenschappelijk onderbouwd. Roland: “Een eerste theorie is dat dromen ook volledig nutteloos kunnen zijn. Ik zou natuurlijk liever hebben dat dromen wel een functie hebben, maar het is helaas een theorie die wel nog steeds standhoudt”. De tweede theorie is de emotieregulatietheorie. “Die stelt dat we dromen omdat we onze emoties moeten verwerken”, legt Roland uit.
Daarnaast is er de probleemoplossingtheorie. “Volgens deze theorie helpen dromen om een bepaald probleem op te lossen. Maar dit is vrij onwaarschijnlijk, omdat dat soort dromen heel weinig voorkomen”, aldus Roland. Ten slotte hebben mensen het over de simulatietheorie. Die gaat ervan uit dat dromen bepaalde situaties zouden simuleren om je zo voor te bereiden op het echte leven. “Deze theorie is later uitgebreid naar het oefenen van sociale situaties in een droom, zodat we onze sociale vaardigheden verbeteren”, vertelt de onderzoekster.
“Mensen lezen wel de krant, maar kijken niet naar hun eigen dromen”
– Marja Moors
Droomcoaching
Marja Moors, GZ-psycholoog, relatietherapeut en oprichtster van het Centrum voor Droomonderzoek in Heemstede, is al jaren gefascineerd door de wereld van het dromen. Moors begon vanaf haar 30ste elke nacht haar dromen te noteren. Moors: “Ik was eigenlijk meteen verslaafd. Als je dat doet merk je vaak binnen een maand dat er allemaal thema’s terugkomen, dus dat maakte me heel erg nieuwsgierig.” Naast haar praktijk als psycholoog heeft ze daarom het Centrum voor Droomonderzoek gestart. Daar helpt Moors mensen die geïnteresseerd zijn in de betekenis van hun dromen.
“Ik ga door middel van een aantal technieken samen met de dromer achterhalen wat bijvoorbeeld een herhalende droom, nachtmerrie of vreemde ontmoeting te betekenen heeft. Bijvoorbeeld door vragen te stellen over het belangrijkste gevoel in de droom, wat iemand zijn eigen associatie is en zo verder in te zoomen op bepaalde symbolen en mensen.” Vanuit de fascinatie voor dromen heeft ze ook een boek geschreven: ‘In dialoog met het onbewuste’. Ze schrijft over hoe dromen haar helpen bij belangrijke keuzes in het leven.
Met droomcoaching en haar boek wil ze graag mensen enthousiasmeren over wat er allemaal te ontdekken valt als je naar je eigen dromen kijkt. “Het is eigenlijk heel raar dat de meeste mensen nauwelijks aandacht hebben voor hun eigen dromen want het is gewoon informatie. Mensen lezen wel de krant en kijken televisie, maar kijken niet naar hun eigen dromen”.