Elke januari keert het terug: Blue Monday, de zogenaamd meest deprimerende dag van het jaar. Toch ontbreekt de dag een wetenschappelijke onderbouwing. Het werd oorspronkelijk bedacht als een marketingtruc om meer vakanties te verkopen. En hoe bewijs je überhaupt dat zo’n dag echt bestaat? “Blue Monday gewoon een goed excuus om spullen te verkopen.”
Blue Monday werd in 2005 bedacht door Cliff Arnall, een psycholoog gespecialiseerd in seizoensgebonden aandoeningen. Hij ontwikkelde een formule die zou berekenen wanneer mensen zich het somberst voelen. Hierbij hield hij rekening met de korte winterdagen en het idee dat mensen weinig geld overhielden na kerst. Al deze negatieve factoren komen samen op één dag, oftewel Blue Monday. De dag valt altijd op een maandag omdat velen dan weer beginnen met werk. Deze formule ziet er als volgt uit:
[W + (D − d)] × TQ ÷ (M × NA)
De variabelen zijn:
- (W) weer
- (D) schulden
- (d) maandelijks salaris
- (T) tijd sinds kerst
- (Q) het volhouden van goede voornemens
- (M) motivatieniveau
- (NA) de behoefte om actie te ondernemen
Als je denkt dat deze formule nergens op slaat, dan ben je niet de enige. Wetenschappers en wetenschapsjournalisten hebben Arnall overladen met kritiek. Zo is het onduidelijk hoe Arnall tot zijn formule is gekomen: hij heeft geen onderzoek gedaan, geen data verzameld en geen wiskundige onderbouwing vermeld. De formule bevat vage begrippen zoals ‘motivatie’ en ‘volhouden van goede voornemens,’ zonder dat het duidelijk is hoe je die moet meten. Bovendien zijn schulden, maandelijks salaris en de behoefte om actie te ondernemen voor iedereen anders. Om zo te berekenen dat de hele bevolking zich op precies dezelfde dag slecht voelt, is daarom onrealistisch.
Marketingtruc
Een andere reden waarom Blue Monday onwetenschappelijk is, is omdat het een commerciële oorsprong heeft. De dag werd in samenwerking met het reisbureau Sky Travel in stand gebracht, dat Arnall benaderde om meer vakanties te promoten. Het idee dat er één deprimerendste dag van het jaar is, bood voor marketeers een perfecte kans om vakanties te verkopen naar zonnige bestemmingen.
The Guardian beweerde zelfs dat de formule niet door Arnall zelf is bedacht, maar door het PR-bureau van Sky Travel. Arnall zou vervolgens toestemming hebben gegeven om zijn naam aan de dag te verbinden in ruil voor geld. In hetzelfde jaar bedacht Arnall ook een formule voor de “vrolijkste dag van het jaar,” die in het begin van de zomer zou vallen. Dit keer werd hij gesponsord door Wall’s Ice Cream.
Ronald Veldhuizen, wetenschapsjournalist en hoofdredacteur van Skepter, legt uit hoe Blue Monday wordt gebruikt als marketingtruc: “Net als Black Friday, is Blue Monday gewoon een goed excuus om spullen te verkopen.” Daarbij is het ook een cultureel fenomeen geworden. “Zolang bedrijven massaal adverteren met Blue Monday, ga je daar als consument misschien in mee. Ik geloof bijvoorbeeld niet in de paashaas, maar ik doe wel mee met Pasen. Dat is gebonden aan iets cultureels. Ik denk dat Blue Monday een unieke positie heeft dat het één van de gekste dingen is die is bedacht, maar wel die status heeft gekregen.”
Springboard
Hoewel Arnall vaak wordt afgeschilderd als de bedenker van een sluwe marketingtruc, vertelt Veldhuizen dat hij de formule nooit als harde wetenschap heeft bedoeld. “Hij wist zelf ook wel dat de formule onzin was, maar hij dacht er onschuldig over.”
Arnall zelf gaf toe dat hij niet had verwacht dat Blue Monday zo populair zou worden en dat het averechts kon werken, omdat mensen zich daardoor juist slechter gingen voelen. In een interview met The Telegraph uit 2010 deed hij de oproep om “het hele idee van Blue Monday te verwerpen en in plaats daarvan vrolijk te zijn.” Ook moedigde hij aan om de dag te gebruiken als een springboard naar een beter leven: gezonder leven, nieuwe hobby’s oppakken en bewuster omgaan met geld.
Wetenschappelijk bewijzen
Hoewel de huidige onderbouwing pseudowetenschappelijk is, zou het mogelijk zijn om iets als Blue Monday te onderzoeken. Fabian Wolters, onderzoeker op het gebied van gezondheidspsychologie en vermoeidheid aan de Universiteit Leiden, legt uit dat dit kan via een elektronisch dagboek: “Met een app kun je op willekeurige momenten van de dag vragen stellen aan een groep mensen over hun stemming. Dat doe je maandenlang en daar probeer je patronen in te vinden.”
Wolters benadrukt dat het belangrijk is dat deelnemers niet weten wanneer de vragen worden gesteld, anders gaan ze naar dat moment toe leven. Langer dan twee maanden onderzoeken wordt ook lastig, omdat mensen dan uitvallen of niet meer serieus de vragen beantwoorden. “Stel, je laat mensen half december tot eind januari deze lijst invullen,” vertelt Wolters. “Dan zou je in die tijd mogelijk een piek in blijdschap bij de kerstdagen of nieuwjaar zien. Dat is grofweg hoe ik het zou aanpakken om een realistisch beeld te krijgen van stemming en hoe die verandert. Ik denk dat je daarmee, als je genoeg mensen hebt, kan aantonen dat iets zoals Blue Monday bestaat. Het zou een heel vervelend onderzoek worden met heel veel data die je moet analyseren, maar technisch gezien is het mogelijk.”
Toch wijst Wolters erop dat individuele verschillen niet onderschat mogen worden. “Het kan van alles zijn dat onze stemming bepaalt. Op individueel niveau spelen nog steeds factoren die belangrijker zijn dan Blue Monday. Misschien heb je juist hele warme herinneringen aan de feestdagen, of heb je weer een vakantie staan in februari. Als je je goed voelt, zou ik me geen zorgen maken om Blue Monday.”
Onschuldig
Ondanks de onwetenschappelijke basis voor Blue Monday, ziet Veldhuizen ook een positieve kant: “Er was niet echt een dag voor mentale gezondheid. Blue Monday is al heel groot. Als je aandacht wil voor mentale gezondheid, is het best handig om daarop mee te liften. Ik snap dat wel.”
Daarnaast lijkt het onwaarschijnlijk dat de populariteit van Blue Monday een echte depressie kan veroorzaken. Slechts 3 procent van de Nederlandse bevolking lijdt aan een winterdepressie, en volgens Wolters is het onrealistisch dat een sociaal concept als Blue Monday mensen in een depressieve episode brengt wanneer ze verder gezond zijn. “Ik denk dat bepaalde termen, zoals depressie, tegenwoordig soms te los worden gebruikt. Er is een groot verschil tussen ‘ik ben bang voor muizen’ en ‘ik heb een fobie.’ En ‘ik heb vaak een slechte dag’ en ‘ik heb een depressie.’ Ik kan me beter voorstellen dat mensen eigenlijk bedoelen dat ze niet lekker in hun vel zitten dan dat ze echt depressief zijn.”