Rijden onder invloed is een hardnekkig probleem: jaarlijks worden in Nederland tienduizenden bestuurders hierop betrapt. In 2011 werd het alcoholslot als oplossing ingevoerd om dronken bestuurders van de weg te houden, maar in 2015 werd het afgeschaft. Tegenstanders noemden het onpraktisch en fraudegevoelig; voorstanders claimden dat het levens redde. Is de kritiek gegrond of onterecht?
Onlangs kwam het alcoholslot opnieuw ter sprake na in 2015 te zijn afgeschaft als oplossing tegen alcoholgebruik in het verkeer. Toentertijd waren er allerlei bezwaren, mede vanuit de maatschappij, de Hoge Raad en Raad van State. Echter, uit onderzoek van Ipsos & IO – in opdracht van het Fonds Slachtofferhulp – bleek dat 84% van de Nederlanders voorstander is van de herinvoering van het slot. Uiteindelijk is op 5 maart 2025 het voorstel van de VVD over de herinvoering van het alcoholslot aangenomen. Met uitzondering van de FvD, hebben alle partijen vóór de motie van VVD-kamerlid Hester Veltman gestemd.
Desondanks ziet niet iedereen het alcoholslot als een aanwinst. Zo luidt een deel van de kritiek dat het alcoholslot een kansloos project is dat niet werkt. Het AD sprak met Hans, wie het slot een “ordinaire geldkwestie” noemde. Daarentegen is de effectiviteit van het alcoholslot wetenschappelijk onderzocht, op lange en korte termijn. Drs. Martine Blom, onderzoeker bij het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum: “Onderzoek wijst uit dat men in de periode dat het slot is ingebouwd nagenoeg niet recidiveert – dat wil zeggen, men rijdt vrijwel niet opnieuw onder invloed.” Dit roept de vraag op in hoeverre de kritiek op het alcoholslot terecht is.
Het alcoholslot in gebruik. Foto’s: Kaylee de Jong
Werking
Het alcoholslot is een startonderbreker die rijden onder invloed voorkomt. Bas Heijnens, eigenaar van Alcoholslot Auto en dus verkoper van alcoholsloten, legt uit: “Zodra de bestuurder de sleutel in het contact omdraait, moet diegene eerst in het apparaat blazen. Het alcoholgehalte in de adem wordt dan door het systeem gemeten middels een geavanceerde sensor. De motor start wanneer er geen, of de toegestane hoeveelheid van, alcohol wordt gedetecteerd.”
Bij een te hoog alcoholgehalte, start de motor niet. Heijnens legt uit dat het slot zeer nauwkeurig meet: het apparaat is ontworpen om alleen te reageren op alcohol in de ademlucht. Slechts enkele externe invloeden, zoals recentelijk opgespoten parfum, kunnen de meting tijdelijk beïnvloeden. In parfum zit immers alcohol, waardoor het alcoholslot de alcoholdampen detecteert en je de eerste 15 minuten onterecht als onder invloed beschouwt.
Ook tijdens het autorijden wordt de bestuurder gevraagd te blazen. Blazen en rijden kunnen tegelijkertijd, maar voorheen betekende dat men dan midden op de weg abrupt stil kon staan. Hedendaags is de technologie verbeterd. Gezien het een startonderbreker is, blijft de motor aanstaan – zelfs wanneer je in de tussentijd gedronken hebt. Er wordt desondanks wel een melding gemaakt in het systeem, laat Heijnens weten. Iets wat gebruikers niet zelf kunnen zien, maar dat via het CBR of de verkoper zoals Alcoholslot Auto moeten laten ‘uitlezen’.
Gegronde kritiek?
Critici betwijfelen de werking en effectiviteit, omdat het makkelijk te omzeilen zou zijn. Een ander nuchter persoon laten blazen zou de motor ook kunnen laten starten, vertelt oud-alcoholslotprogramma deelnemer John tegen NOS. Ook zegt hij dat het slot makkelijk is te ontkoppelen. Heijnens erkent: het slot kan niet detecteren wíe er blaast. Hij is echter kritisch: “De vraag die je jezelf ook zou kunnen stellen is waarom je het alcoholslot dan zou willen omzeilen? Je brengt jezelf en de mensen in het verkeer hierdoor in gevaar.”
Veel mensen zijn nog altijd bang dat het alcoholslot opnieuw niet effectief zal blijken. Voorheen werd door het CBR de keuze opgelegd voor bestuurders die gepakt zijn met alcohol: het alcoholslot of rijontzegging. Blom ondervond tijdens haar onderzoek van het WODC dat een derde van de bestuurders had gekozen voor 5 jaar rijontzegging. “Vervolgens bleek dat zij dan toch tien keer zoveel recidiveren dan de mensen die voor het alcoholslot kozen. Dat is een enorm groot verschil. Daarbij komt dat gebruikers van het alcoholslot 65 tot 90 procent minder recidiveren dan bestuurders met een rijontzegging.” De pakkans – de kans dat je betrapt wordt – is immers niet zo groot wanneer je zonder rijbewijs de weg opgaat. “Maar met een alcoholslot start de auto gewoon niet,” stelt Blom.
Vol terras
Desondanks zijn niet alle alcohol gerelateerde ongevallen altijd zichtbaar voor bijvoorbeeld de politie. Representatieve cijfers in hoeverre het slot ongelukken zou voorkomen ontbreken onder meer daarom, waardoor onderzoek dat ook niet uitwijst. Het SWOV stelt echter wel dat elk jaar gemiddeld zo’n 75-140 mensen omkomen wegens alcoholgebruik in het verkeer. Dat is vergelijkbaar aan een vol terras op een vrijdagavond.
Het aantal recidives is echter wel gerelateerd aan alcohol gerelateerde ongevallen, zegt Blom. “Het alcoholslot is een mooi hulpmiddel hiertegen wat je juist handig kan benutten. Van alle deelnemers aan het alcoholslotprogramma maakten slechts 1 op de 100 tijdens de looptijd opnieuw een overtreding. Twee jaar na afloop van het programma werd 4 op de 100 opnieuw veroordeeld. Deelnemers recidiveerden 30 procent minder in diezelfde periode.”
Kritiek via Facebook. Bron: Facebook
Huidige kopers
Een alcoholslot kan als straf worden opgelegd, maar sommige mensen en bedrijven kiezen er vrijwillig voor, vertelt Heijnens. “Momenteel zie ik veel bezorgde mensen. Denk aan bezorgde partners of een bezorgde moeder voor haar zoon.” Ook zijn er bedrijven die een alcoholslot aanschaffen; “Een gedeelde bedrijfsauto waar veel verschillende mensen in rijden, waarvan het bedrijf niet weet wie wel of niet nuchter is. Het is onpraktisch om als bedrijf dan bij de poort te staan en dit te controleren.”
Eerder kostte het alcoholslotprogramma mét alcoholslot over 2 jaar ruim €4000. Die kosten zijn inmiddels gereduceerd (vanaf €1200, exclusief btw), door de verplichting dat tegenwoordig in alle nieuw ontwikkelde auto’s een aansluiting moet zijn voor het alcoholslot. Die verplichting bestond jaren geleden nog niet. Heijnens weegt de huidige kosten op tegen de voordelen. Hij concludeert dat het hedendaags aan de eindstreep juist goedkoop is: “Zo’n slot gaat ongeveer 5 tot 7 jaar mee. Omgerekend zou je inclusief alle onderhoudsbeurten €35 per maand kwijt zijn. Het meest belangrijke hierin is simpelweg dat een leven veel meer waard is dan een slot.”
Vrijwillige keuze
Truus van Balen (wiens naam is gefingeerd wegens privacy redenen) liet ruim een halfjaar geleden het alcoholslot installeren: “Het is een stok achter de deur.” Met de nodige levenservaring en weet ze hoe lastig het is om ingesleten gewoontes te doorbreken. Ze heeft haar auto nodig om zelfstandig te blijven, maar alcohol en medicijnen bleken geen goede combinatie. Samen met haar man hakte ze de knoop door: geen drank meer.
Als extra stok achter de deur lieten ze een alcoholslot in hun auto installeren. Niet omdat het moest, maar omdat ze het zelf wilden. “Het helpt ons de juiste keuze te maken,” aldus Truus. “De wereld staat stijf van de alcohol. Op feestjes is het verleidelijk, maar ik wil niet in de situatie komen dat ik moet rijden en niet meer kan. Dit slot dwingt ons om onze keuze vol te houden.”
Toch is het niet altijd makkelijk. Mensen kijken. Bij het tankstation, op de oprit, zelfs de buren. “Ze denken meteen aan een straf, terwijl wij dit preventief doen.” Maar Truus laat zich niet tegenhouden. Ze ziet het slot als een effectief hulpmiddel, een kleine hindernis voor een grotere zekerheid: controle over haar gezondheid en vrijheid. Hierom is ze dan ook blij met de keuze voor het slot. “Ik moest alleen wel even leren dat parfum opdoen net vóór het blazen niet goed zou gaan. Dat vond ik niet vervelend, eerder grappig.”
Toekomstperspectief
Met de aangenomen motie voor de herinvoering van het alcoholslot, lijkt de toekomst van het systeem verzekerd. Dit wordt ook versterkt door de rapportage van Deloitte over de juridische analyse van het alcoholslotprogramma. Minister van Infrastructuur en Waterstaat Barry Madlener (PVV) benadrukt echter dat verder onderzoek noodzakelijk is om de effectiviteit op lange termijn te blijven waarborgen en het alcoholslot verder te optimaliseren voor maximale veiligheid.
Het onderzoek richt zich op juridische risico’s, de praktische uitvoerbaarheid in zowel het bestuurs- als strafrecht en de betrokkenheid van relevante instanties, zoals de RDW en het Openbaar Ministerie. Want, zoals Blom treffend opmerkt: “Het alcoholslot is een effectief hulpmiddel tegen alcoholgebruik in het verkeer, wat juist positief is.”