Bij mensen met dementie biedt muziektherapie mogelijkheden om contact te herstellen en onrust te verminderen. “Met muziek hoef je niet over het probleem te praten, je gaat gewoon aan de slag,” vertelt hoogleraar klinische psychologie en vaktherapie, Susan van Hooren.
Wat is op dit moment de stand van zaken in het wetenschappelijk onderzoek naar muziektherapie?
“Er is de laatste jaren meer aandacht gekomen voor muziektherapie. We zien meer studies verschijnen. In een van mijn onderzoeken die ik samen met collega’s uitvoer, vergelijken we bijvoorbeeld de effecten van actieve muziektherapie met muziekluisterinterventies die door verzorgenden in een verzorgingshuis worden uitgevoerd. Tijdens muziektherapie ga je actief aan de slag samen met een therapeut. Muziekluisterinterventies worden door verzorgenden gedaan en laten mensen luisteren naar de muziek. Allebei hebben ze effect. Actieve muziektherapie is bijvoorbeeld effectiever bij rusteloos gedrag en muziekinterventies bij hyperactiviteit. Wel is muziektherapie door een specialist vaak krachtiger, omdat deze beter afgestemd is op de persoon. De therapeut past de muziek dan echt aan op de hulpvraag van dat moment.”
Wat weten we over de neurologische werking van muziektherapie?
“Dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen. We weten wel dat muziek op meerdere hersengebieden inwerkt. Zo kan het beweging stimuleren via het cerebellum. Dat weten we bijvoorbeeld door onderzoek bij mensen met de ziekte van Parkinson. Maar ook kan het herinneringen activeren. Dit heet reminiscentietherapie. Denk aan het ophalen van herinneringen tijdens je adolescentie om op deze manier een gevoel van verbinding tussen iemand met dementie en een naaste te creëren. Je haalt oude gevoelens op. ”
Hoe belangrijk is persoonlijke muzikale voorkeur belangrijk bij dit soort therapie?
“Muziek roept associaties op, vooral muziek uit de adolescentie of verbonden aan belangrijke levensmomenten. Als een interventie niet aansluit bij iemands voorkeur, kan het zijn werking missen. Bij muziektherapie stemmen we daarom niet alleen inhoudelijk, maar ook emotioneel en sociaal af.”
Kunnen verpleeghuizen deze kennis praktisch toepassen?
“Absoluut. Bijvoorbeeld door muziek in te zetten op stressvolle momenten, zoals tijdens het opstaan, wassen of eten. Een muziektherapeut kan een verzorgende adviseren welke muziek rustgevend werkt voor die specifieke persoon. Op deze manier kun je, zelfs zonder dat de therapeut er fysiek bij is, werken met de muziek.”
Hoe meet je of effecten van muziektherapie blijvend zijn?
“Dat is lastig, omdat we werken met een kwetsbare doelgroep en zorgvuldig moeten omgaan met ethische grenzen. In ons onderzoek maten we bijvoorbeeld drie weken na de therapie nog door, en zagen we dat het rustgevende effect aanhield. Maar langdurige, grootschalige studies zijn moeilijk uitvoerbaar. Ook omdat dementie een degeneratief proces is. Mensen worden niet beter. Muziektherapie moet dus altijd blijven meebewegen met het veranderende ziektebeeld. Ik vind wel dat we daar meer onderzoek naar moeten doen.”
Ziet u mogelijkheden voor technologische innovaties zoals AI of VR?
“Technologie kan helpen om muziekinterventies toegankelijker te maken. Stel je voor dat AI iemands muziekvoorkeuren herkent en passende variaties afspeelt. Dat kan het therapeutische proces tussen sessies door versterken. Je hebt namelijk niet altijd personeel voor handen.”
In hoeverre is muziektherapie al bekend genoeg binnen de zorg?
“Zorgprofessionals laten vaak positieve geluiden horen. Ze zien dat muziektherapie iets kan bereiken wat hen zelf niet altijd lukt. Wel wordt er vaak gedacht: ‘Wat een mooi liedje’, zonder te beseffen wat er werkelijk gebeurt. Maar zodra ze het effect zien dat iemand ineens aanspreekbaar wordt of ontspant zijn ze vaak om. Gelukkig is één van onze onderzoeken naar muziektherapie nu ook erkend als effectief, wat helpt bij bredere acceptatie.”
Heeft u tot slot nog een mooi voorbeeld dat u is bijgebleven?
“Zeker. Een muziektherapeut werkte ooit met een man met afasie, die niet meer kon spreken. Zijn wens was om zijn partner te zeggen: ‘Ik hou van jou.’ Door stap voor stap te oefenen met muziek lukte het hem uiteindelijk om die woorden te uiten. Zoiets heeft zoveel impact voor een koppel.”