Historicus Fenneke Sysling legt uit hoe het koloniale verleden binnen de Universiteit Leiden niet alleen tastbare sporen heeft nagelaten in collecties. Het is volgens haar goed daar af en toe bij stil te staan. “Ik ben hoopvol over de jonge generatie, die dit thema automatischer aanpakt.”
Sysling omschrijft zichzelf als “historicus van kennis, wetenschap en kolonialisme”. In haar werk onderzoekt zij de impact van het Nederlandse kolonialisme op de ontwikkeling van de wetenschap. Dergelijke vragen stonden ook centraal in twee vooronderzoeken van de Universiteit Leiden die begin april zijn gepubliceerd. Onder leiding van historici Alicia Schrikker en Ariadne Schmidt is onderzocht hoe de universiteit en het stadsbestuur van Leiden verweven waren met het kolonialisme. Het voorlopige antwoord? Een duidelijke verstrengeling tussen universiteit en koloniaal systeem.
Sysling, werkzaam aan diezelfde universiteit bij de afdeling Koloniale en Wereldgeschiedenis en lid van de Jonge Akademie (KNAW), vertelt hoe die koloniale context de productie van kennis heeft beïnvloed en wat dat vandaag voor wetenschappers betekent.
Koloniale logica
“Kolonialisme beïnvloedde de productie van kennis op twee manieren, praktisch en ideologisch”, zegt Sysling. Praktisch fungeerden de koloniën als werkveld en laboratorium voor (jonge) Europese wetenschappers. Ideologisch zorgde wetenschap voor koloniale rechtvaardiging: “Omdat Nederland Indonesië als kolonie had en wilde behouden was het belangrijk daar een verhaal over te hebben. Een deel van dat verhaal ging over de mensen daar en waarom die in ieder geval niet in de nabije toekomst zichzelf konden regeren – dat het goed was dat Nederlanders daar als kolonisatoren zaten.”
Volgens Sysling gold dit voor vrijwel alle wetenschappen, van de geneeskunde tot sterrenkunde, geesteswetenschappen en zelfs diergeneeskunde: “Blijkbaar stond de diergeneeskunde ook gewoon in het teken van hoe we onze paarden naar de kolonie kunnen sturen en gezond kunnen houden. Of hoe we koeien kunnen introduceren in de kolonie. Daarover was ook ik best verrast.”
Geplunderde kennis
Naast het produceren van kennis in de kolonie ging ook veel inheemse kennis richting Europa. Sysling noemt dat kennisontginning: bijvoorbeeld geneeskundige kennis verdween soms bij lokale gemeenschappen helemaal. Een vorm van historisch onrecht die volgens Sysling hersteld moet worden: “Het zou goed zijn als het weer terugkomt bij die herkomstgemeenschappen. Bijvoorbeeld in de vorm van publicaties of in de vorm van iets tastbaars. Musea zitten nu midden in de repatriëringsdiscussie, maar de Leidse universiteitscollectie is enorm en tot nu toe best wel buiten schot gebleven.”
Toch is volgens Sysling niet alle wetenschap uit koloniale tijd waardeloos: “Kolonialisme zit verweven in de ontwikkeling van wetenschap dus het is goed om daar af en toe bij stil te staan. Toch zal ik altijd de wetenschap verdedigen als een manier om kennis over de wereld te krijgen die beter is dan andere manieren van kennisverwerving, zoals wat oma zegt of één of ander blaadje daarover te zeggen heeft.”
Wetenschappelijke verantwoordelijkheid
Wat betekent deze verwevenheid van kennis en kolonialisme voor wetenschappers vandaag? Volgens Sysling verschilt het per discipline: “Ik vind transparantie belangrijk. Om iets met bijvoorbeeld menselijke resten uit voormalige koloniën te kunnen moeten we wel weten wat hier precies ligt.” Dat bewustzijn moet breed zijn: “Elke faculteit zou het koloniale verleden elke zoveel jaar uit de schaduwen moeten halen. In de vorm van een tentoonstelling, publicatie, of het herzien van je curriculum – is er misschien een denker van kleur die we daarop kunnen zetten?” Individuele wetenschappers doen er verstandig aan aandachtig naar voetnoten te kijken: “Noem ook mensen van buiten je witte kliekje”. Sysling ziet een sleutelrol voor jonge wetenschappers. “Zij doen het heel goed, maar moeten soms opboksen tegen bestaande structuren. Hopelijk maken ze zelf later andere keuzes.”
Het huidige politieke en financiële klimaat helpt echter niet mee: “Het gaat uiteindelijk altijd over geld. Ik denk dat we in een ander klimaat best makkelijker hadden kunnen lobbyen voor geld voor vervolgonderzoek na dit rapport.” Maar Sysling zegt ook: “Ik ben hoopvol over de jonge generatie, die dit thema automatischer aanpakt en meeneemt.”