Koppen in het voetbal lijkt onschuldig, maar volgens onderzoeker Suzanne van Amerongen zijn de gevolgen op lange termijn “zeer schadelijk”. In dit interview vertelt ze over haar onderzoek naar hersenschade bij (oud-)voetballers en waarom het verbieden van koppen bij kinderen dringend nodig is. “Voorkomen is echt beter dan genezen.”
In de voetbalwereld is er nog maar weinig bekend over de langetermijneffecten van koppen. Er komt steeds meer aandacht voor de gevaren van koppen in het voetbal. Een bekend voorbeeld is profvoetballer Wout Holverda, Van Amerongen deed onderzoek naar zijn klachten die vergelijkbaar waren met de symptomen van Alzheimer. “Maar we konden Alzheimer uitsluiten. Toen bleef Chronische Traumatische Encefalopathie (CTE), veroorzaakt door het koppen, over,” vertelt Van Amerongen. Pas na zijn dood werd bevestigd dat Holverda leed aan CTE, dit is een hersenziekte die ontstaat door herhaaldelijke klappen tegen het hoofd. “Hij was er zelf altijd van overtuigd dat het door het koppen kwam,” zegt Van Amerongen.
Hoewel elke klap op zichzelf weinig lijkt te doen, stapelen de gevolgen zich wel degelijk langzaam op. “De lange zenuwen in de hersenen raken steeds een beetje opgerekt, er ontstaan microscopische veranderingen, wat uiteindelijk leidt tot ophoping van eiwitten in de hersenen. Deze eiwitten kunnen vervolgens weer allerlei processen in de war schoppen, dit zorgt dan voor symptomen die mensen met Alzheimer ook hebben,” zegt van Amerongen. CTE kan op dit moment alleen vastgesteld worden na het overlijden, omdat ze de hersenen moeten bekijken onder een microscoop. De snelheid is daarom cruciaal als iemand overlijdt en zijn hersenen wil doneren. “De hersenen moeten direct vervoerd worden naar een ziekenhuis. Alleen dan kunnen we goed onderzoek doen,” benadrukt ze.
Het is een ziekte die moeilijk te voorspellen is, want sommige voetballers krijgen wel klachten, anderen nooit. “Dat is vergelijkbaar met roken. Niet iedere roker krijgt longkanker, maar het risico is er wel degelijk,” zegt Van Amerongen. Waarom de ene voetballer dan wel ziek wordt en de ander juist weer niet, is nog lastig te zeggen volgens van Amerongen: “Waarschijnlijk is het een combinatie van genetische aanleg en leefstijl. Maar ook mensen met een gezonde leefstijl kunnen CTE ontwikkelen.”
Tot nu toe is er vooral onderzoek gedaan naar profvoetballers. “Zij koppen vaker en harder, dus daar liggen de prioriteiten. Maar er loopt nu ook een studie naar amateurvoetballers. Daarbij kijken we naar eiwitwaardes voor en na een wedstrijd waarin wordt gekopt. Dat geeft meer inzicht in acute effecten.” aldus Van Amerongen. Daarnaast is veel onderzoek gedaan onder voetballers met klachten, maar juist gezonde spelers zouden meer onderzocht moeten worden. “Dan kun je pas echt goed vergelijken. In de hersenen zien we wel degelijk verschil tussen mensen die veel en weinig koppen,” legt Van Amerongen uit.
Bij jongeren is het probleem nog moeilijker in beeld te brengen. “Er is, gelukkig, nog weinig pathologisch onderzoek gedaan naar kinderen, want dat zou betekenen dat ze zijn overleden. Maar uit studies in American Football weten we dat wie jong al schade aanricht aan de hersenen, later meer risico loopt op CTE.” Voor kinderen zou koppen daarom helemaal verboden moeten worden, stelt Van Amerongen. “Vanaf 18 jaar zijn mensen bewust bekwaam en kunnen ze zelf beslissen of ze dat risico willen nemen. Maar kinderen moeten we beschermen.” Ook bij volwassenen zou bewustwording groter moeten worden. “Het onderwerp wordt nog te vaak weggelachen. Maar het voorkomen van CTE begint eigenlijk al bij voorlichting.”
Volgens Van Amerongen zijn er verschillende manieren om het risico te beperken. “Verminder het aantal kopballen op de training, pas spelregels aan. Bijvoorbeeld: geen kopballen meer bij spelhervattingen. Zo maak je het veiliger zonder het spel te veranderen.” Dit zijn lang termijn oplossingen, terwijl er nu wat moet gebeuren, maar ook daar heeft van Amerongen wel antwoord op: “Meer aandacht, meer onderzoek en vooral meer bewustzijn. Want CTE is een sluipmoordenaar.”