Dr.ir. Bas Flipsen, expert in circulair ontwerp aan de TU Delft, ziet hoe kortetermijndenken onze toekomst ondermijnt. We leven in een wegwerpmaatschappij: producten zijn gemaakt om snel te verslijten, grondstoffen raken uitgeput en in plaats van fundamentele oplossingen zoeken we naar quick fixes voor complexe problemen. Als ontwerper én mens ziet hij kansen voor een andere manier van denken: “We moeten kijken naar de lange termijn.”
Flipsen vindt dat ontwerpers een belangrijke rol spelen in het creëren van een duurzamere maatschappij: „Elke ontwerper die opzettelijk producten laat verouderen, mag wat mij betreft het diploma afgenomen worden. Het is gewoon niet ethisch. Wij proberen onze ontwerpers mee te geven dat je moet ontwerpen voor een betere toekomst, niet voor snelle winst. Dus ik zeg altijd: ’Als je ooit zoiets als een fidget spinner gaat ontwerpen, dan mag je je diploma hier neerleggen. Daar leid ik je niet voor op.’”
U leidt ontwerpers op. Wat is volgens u de verantwoordelijkheid van een ontwerper in deze tijd?
„Als ontwerper sta je aan de wieg van alle nieuwe producten die op de markt komen. Dus ja, wij zouden daar als ontwerper toch wel een mooie bijdrage in kunnen leveren, een die minder belastend is. En natuurlijk moeten we daar op de een of andere manier ook een beetje geld mee verdienen. Want uiteindelijk is dat toch de waarde waar de hele wereld op draait. We zouden wel willen dat er meerdere waarden waren en voor veel mensen zijn die er ook. Maar de economische waarde, die spant toch de kroon.”
Dus het begint bij de opleidingen?
„Ik geloof dat we, als we echt naar een circulaire wereld willen, niet alleen productontwikkelaars moeten aanspreken, maar ook mensen uit economische opleidingen, zoals MBA’s. Die opleidingen moeten veranderen. Het mag niet alleen meer gaan over winstmaximalisatie, maar ook over andere waarden. Mensen moeten een doel hebben.”
Hoe kunnen ontwerpers bijdragen aan een duurzamer toekomst zonder bij te dragen aan overconsumptie?
„We kunnen het verleden niet meer ontwerpen – dat is nou helemaal zo. De shit die we geproduceerd hebben, moeten we opruimen. Wat we wél kunnen doen, is de toekomst ontwerpen: producten ontwikkelen wanneer daar behoefte aan is. Niet ter vervanging van iets dat nog goed werkt. We moeten kijken naar de lange termijn.”
Heeft u voor uzelf een specifiek doel binnen uw werk?
„We moeten techniek veel meer stimuleren onder kinderen, laten zien hoe leuk het is om dingen uit elkaar te halen. Ik begeleid studenten die hierop afstuderen, bijvoorbeeld in samenwerking met Nemo. Het gaat om het plezier in de techniek. Maar dat doe je niet met extra modules op de basisschool – ze hebben het al druk genoeg met de basis. Mijn belangrijkste doel is om kinderen en jongeren te bereiken. Daarom ben ik erg blij met initiatieven als O&O (het vak onderzoek en ontwerpen) en klusklassen. Mooie projecten, die wel wat aandacht krijgen op televisie, maar nog nauwelijks structurele financiële steun ontvangen. Het onderwijs kampt met flinke bezuinigingen – het lijkt alsof de overheid het minder belangrijk vindt.”
Misschien gaat Den Haag inzien hoe belangrijk onderwijs is, nu er in Amerika zoveel wordt wegbezuinigd?
„Deze regering denkt dat innovatie voortkomt uit boerenverstand, in plaats van uit onderwijs en onderzoek. In een beleidsstuk over innovatie in Nederland wordt het woord ‘innovatie’ zo vaak genoemd, maar er is geen enkele verwijzing naar universiteiten, hogescholen, mbo’s of andere vormen van onderwijs. En dat is eigenlijk wat er in Amerika ook gebeurt. Ik ben daar wel een beetje bang voor.”
Waar bent u bang voor?
„Dat de wetenschapper niet meer erkend wordt als objectief maar als iemand met zomaar een mening. Dan pak je heel veel wetenschappers hoor, dan zet je ze wel in een hoek. Wetenschappers in Amerika staan nu gewoon onder controle van Trump. En als je klimaatwetenschapper bent, dan sta je extra onder controle. Dat is toch verschrikkelijk? We weten het echt al heel lang: het gaat niet goed met de wereld. Er is heel veel bewijs voor maar het wordt gewoon ontkend. Dat vind ik absurd. En dan stemt ook nog een heel groot deel van de Amerikanen daarop.”
Wat zijn uw grootste zorgen voor de nieuwe generatie?
„Mijn generatie heeft het altijd goed gehad. Wij groeiden altijd. Maar de generatie na ons, onze kinderen, die hebben het veel moeilijker. Je kunt geen huis meer krijgen, het eten wordt te duur. Als je op een gegeven moment kiest voor een populist vanwege die concrete actiepunten… ja, dan krijg je de rest er ook bij. En dan wordt dat ineens enorm versterkt. Het volk vond dat toch? Het volk vond dat helemaal niet, maar ze moesten ergens op stemmen.”