Jonge meisjes beginnen soms vroeg in de puberteit met de anticonceptiepil als behandeling voor verschillende gezondheidsproblemen. Maar er komt steeds meer aandacht voor  met name psychologische bijwerkingen.  ‘Als een jong meisje verder geen reden heeft om aan de pil te beginnen, zou ik dat zeker niet zomaar doen.’

Als tiener vroeg in de pubertijd had ik regelmatig last van hevige menstruatieklachten. Ik had zo veel buikpijn dat ik alleen maar in foetushouding op bed kon liggen. Toen ik op een dag met mijn moeder naar de huisarts ging, stelde zij voor om de anticonceptiepil te proberen tegen mijn klachten. Ik was destijds 14 jaar en helemaal niet seksueel actief, maar toch stemde mijn moeder en ik in.

Ook de vierentwintigjarige Nina, studente Rechtsgeleerdheid in Leiden, slikte als sinds haar veertiende de pil. ‘Ik had last van enorme buikkrampen. Daarvoor werd de pil mij aangeraden. Er werd helemaal niet aan mij gevraagd of ik seksueel actief was. Achteraf vind ik het best raar om zoveel hormonen te stoppen in een jong meisje die midden in haar pubertijd zit.’

Kunstmatige hormonen
De meeste anticonceptiepillen bevatten een kunstmatige variant van de vrouwelijke hormonen progesteron en estradiol. Normaal gesproken stijgen en dalen deze hormonen gedurende een menstruatiecyclus. Ongeveer twee weken voor de ovulatie zijn beide hormonen laag, waarna estradiol begint te stijgen en rond de eisprong zijn piek bereikt. Na de ovulatie stijgt progesteron en in de laatste twee weken zakken beide hormonen langzaam terug naar hun beginniveau. De volgende cyclus begint weer met de menstruatie.

Hoe werkt een van de meest populaire vormen van anticonceptie? De pil onderdrukt de natuurlijke aanmaak van progesteron en estradiol. Dit betekent dat vrouwen die de synthetische versies innemen minder van deze hormonen zelf aanmaken. Hierdoor is hun hormoonspiegel constant laag en is de kans om zwanger te worden verminderd. Het geeft de vrouw controle over hun eigen vruchtbaarheid.

Minder lust
Hoewel de pil een revolutionaire uitvinding is, zijn er nog steeds zorgen over de effecten ervan. ‘Het grootste risico van de pil is het tromboserisico’, zegt Marlies Voorhuis, gynaecologe aan het LUMC. Door het slikken van de pil verandert de samenstelling van het bloed, waardoor je bloed meer vrouwelijke hormonen bevat. Hiermee neemt het risico op trombose gemiddeld met vier keer toe. ‘Het risico is zeker verhoogd met de pil, maar het blijft alsnog heel erg laag. Dat moeten meisjes en de ouders wel weten, als huisarts moet je dat wel echt bespreken’, zegt Voorhuis.

Daarnaast is minder zin in seks een bekende bijwerking van de pil. Door de pil ontstaat een afname van het vrij circulerende testosteron. Dit hormoon is mede verantwoordelijk voor het ontstaan van lustgevoelens. Het gevolg hiervan kan zijn dat vrouwen minder zin hebben in de daad. Dit kan weer opbloeien wanneer ze stoppen. Voorhuis: ‘Het is reëel dat sommige klachten worden toegeschreven aan de pil, met name het libido. Ik weet natuurlijk niet of dat voor jonge meisjes geldt, maar op een gegeven moment gaat dat wel een rol spelen.’

Onderdrukte emoties
Omdat de pil natuurlijke hormonen onderdrukt, ligt het voor de hand dat hormonale anticonceptie iets verandert aan de manier waarop de vrouw emoties ervaart. Dit kan ervoor zorgen dat vrouwen die last hebben van stemmingswisselingen zich vaak beter voelen door de pil, omdat het de hormoonschommelingen afvlakt. Het kan ook zo zijn dat vrouwen zich er juist emotioneel slechter door voelen.

Voorhuis: ‘Normaal gesproken gaan de hormonen heel erg op en neer, bij de pil is dat elke dag hetzelfde. Sommige vrouwen vinden dit erg prettig. Andere vrouwen zeggen dat de diepe dalen weg zijn, maar ook de hoge toppen. Dat is de grootste klacht die ik vaak hoor, dat vrouwen zich dan altijd vlak voelen. De pil geeft vrij hoge doseringen af en daar maak je iemand alleen maar vlak mee. Als een jong meisje verder geen reden heeft om aan de pil te beginnen, zou ik dat zeker niet zomaar doen.’

Makkelijkste methode
Waarom wordt de pil dan zo vaak voorgeschreven? Voorhuis: ‘Menstruatieklachten komen vaak voor bij jonge meisjes omdat zij nog geen regelmatige cyclus hebben. Dat is voor hen vervelend omdat je niet helemaal kan inschatten wanneer de menstruatie komt. Ook kan het gepaard gaan met hele hevige bloedingen. Dan is het de vraag: wat kan je ermee?’

Je hebt de pil in een tablet, maar je hebt de pil ook in andere vormen, zoals de spiraal, hormonale pleisters of een vaginale ring. Voorhuis: ‘In bijvoorbeeld een vaginale ring zit hetzelfde als in de pil. Je hebt met een vaginale ring niet minder hormonen, wat veel vrouwen denken. Daarom is de pil een van de makkelijkste methoden om mee te starten. Om zo’n ring bij een jong meisje in te brengen vind ik geen succesverhaal. Ook voor een spiraal geldt: ga je een spiraal plaatsen bij een meisje dat nog nooit seksueel contact heeft gehad?’

Misstanden
De eenentwintigjarige Louise heeft na zes jaar de pil een hormoonspiraal laten plaatsen. ‘Ik zit bij een studentenvereniging en heb veel feestjes in de week. Daardoor vergat ik de pil heel vaak in te nemen. Op een gegeven moment was ik er helemaal klaar mee en ben ik gestopt.’ Louise is blij dat ze van de pil af is. ‘Ik had nog wel eens last van enorme buikkrampen. Met de spiraal word ik niet meer ongesteld en zijn de buikkrampen ook verdwenen. Daarnaast is het heel fijn dat je vijf jaar lang niet over je anticonceptie hoeft na te denken.’ Volgens Voorhuis zijn er echter een heleboel misstanden rondom de pil. ‘Soms heb je vrouwen die zeggen dat wanneer zij zwanger willen worden, zij eerst hun lichaam een half jaar moeten ‘ontpillen’, dat is echt onzin.’

In 2020 paste het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) de richtlijnen voor het voorschrijven van de pil bij tieners aan. Het beleid bij het vergeten van de pil is aangepast en er is nu meer aandacht voor de bijwerkingen. Huisartsen focussen nu meer op de psychologische bijwerkingen van de pil, zoals sombere stemmingen en een verlaagd libido. Het puberbrein is nog volop in ontwikkeling en de pil kan de wijze waarop pubers met stress en angst omgaan beïnvloeden.

Door de populariteit van de anticonceptiepil als behandeling voor verschillende gezondheidsproblemen onder jonge meisjes, is het belangrijker dan ooit om de mogelijke risico’s en bijwerkingen in overweging te nemen. Voorhuis: ‘Ik hoop dat huisartsen alle risico’s goed bespreken. Ik heb het idee dat je 20 jaar geleden een stuk makkelijker aan de pil ging. Mensen accepteren nu minder risico’s. Door meisjes beter voor te lichten over de psychologische effecten van de anticonceptiepil, kunnen ze beter voorbereid zijn op wat ze kunnen verwachten en kunnen ze betere beslissingen nemen over hun gezondheid en welzijn.’