In Nederland heerst het beeld dat mannen en vrouwen gelijk zijn. Maar wanneer vrouwen moeder worden, daalt hun salaris gemiddeld met 46%, terwijl het salaris van vaders onveranderd blijft. Die impact van moederschap op het salaris heet ook wel de babyboete. Volgens onderzoek van het CBS ligt de oorsprong in traditionele gendernormen waar we in ons land aan vasthouden.

Volgens een studie van het CBS uit 2018 verdienden mannen dat jaar gemiddeld 13 procent meer dan vrouwen, dat verschil is vooral te verklaren doordat vrouwen vaak parttime gaan werken na de geboorte van hun eerste kind. Voor mannen heeft het vaderschap nauwelijks effect op hun inkomen. De studie wijst twee belangrijke factoren aan, namelijk gezinsbeleid en het beeld dat we als samenleving hebben over de rol van mannen en vrouwen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de harde oordelen van moeders onder elkaar en aannames op de werkvloer, waarbij alleen de vrouw gevraagd wordt hoe ze het gaat doen als ze straks kinderen krijgt.

Parttime werk was ooit een manier om emancipatie te bevorderen, maar tegenwoordig vormt het juist een belemmering voor het dichten van de salariskloof. Parttime werk zorgt er namelijk voor dat veel vrouwen hun carrière op een laag pitje zetten om voor de kinderen en het huishouden te zorgen. Het vergroten van de beschikbaarheid van kinderopvang heeft een relatief klein effect op de arbeidsparticipatie van vrouwen. Dat laat nog eens zien hoe groot het effect is van de gendernormen in ons land: de heersende ideeën over de taakverdeling tussen man en vrouw.

Lotte Bode (37) coacht met haar bedrijf Mom Inc. ouders en werkgevers om uitval op de werkvloer te verminderen. Ze ziet dagelijks hoe gendernormen zorgen voor ongelijkheid. “Je ziet dat er inderdaad nog hele traditionele beelden zijn over de verdeling van werk en ouderschap. De meerderheid van de Nederlanders vindt dat een moeder met jonge kinderen 3 dagen zou moeten werken en een man vijf. Die beelden hebben heel veel invloed, vaak ook onbewust. Ik spreek veel vrouwen die echt ambitieus zijn in hun werk, maar doordat die zorg rol zo op de moeder ligt word je in een positie gemanoeuvreerd dat er niet eens wordt besproken wie er minder gaat werken. De vraag ‘hoe ga je het doen na je zwangerschap’ wordt alleen aan de vrouw gesteld. Het zit in alle facetten, de werkgever die de aanname doet, de vrouw die voelt dat ze in de moederrol moet en de partnerrelatie waarin de vraag niet op tafel komt.”

Grote verantwoordelijkheid
Nina Randag (26) is ruim een jaar geleden moeder geworden. Samen met haar vriend Geraldo zorgt ze voor haar zoontje Eli. Zij merkt dat het zwaartepunt van het ouderschap bij haar als moeder ligt. “Het is ook een stukje wat je natuurlijk aanvoelt, meer verantwoordelijkheidsgevoel naar je kind toe. Vanaf de zwangerschap is dat zo, want jij mag geen sushi eten, roken, drinken, noem maar op. Vanaf moment één heb je de verantwoordelijkheid voor een gezonde zwangerschap. Daarna is het je taak om borstvoeding te geven, dus dan komt weer dat stukje verantwoordelijkheid. En als je daar eerder mee stopt is er ook weer een bepaald stigma, want dat is toch het beste voor je baby. Mensen vroegen ook regelmatig aan me of ik borstvoeding gaf, of ik al wist hoe lang ik het ging doen. Ik heb ze ook wel eens horen praten over vrouwen die ervoor kiezen het niet te doen. Dan is het oordeel toch dat dat minder goed is. Het wordt neergezet alsof borstvoeding het beste en het makkelijkste is en ook een beetje alsof het echt je taak is.” Lotte ziet ook dat moeders elkaar snel veroordelen: “Als je er niet bent bij het brengen en halen van je kind dan kijken andere moeders je daar echt op aan.”

Door traditionele ideeën komen veel zorgtaken op de moeder neer, zegt Bode. “De taakverdeling begint al bij het ouderschapsverlof. Een vrouw is minimaal 10 tot 12 weken thuis na de bevalling. De man gaat na een week alweer aan het werk. Daar begint het verschil al, de moeder neemt meer taken op zich en dat blijft zo, zodra ze weer gaat werken wordt dat niet meer ter discussie gesteld. In onze trainingen horen we vrouwen vaak zeggen dat ze de manager zijn van het gezin. De vader voert wel taken uit, dat is al een verandering met een paar generaties geleden. Maar het mentale deel ligt echt bij de vrouw. Het vaderschapsverlof is nu verlengd naar vijf weken, dat zorgt hopelijk voor een verschuiving.”

Diepgeworteld
Het zijn vaak de vrouwen zelf die het idee hebben dat zij een grotere verantwoordelijkheid hebben voor het zorgen voor de kinderen en het huishouden. Veel vrouwen geven volgens Bode aan dat ze ook graag meer wíllen zorgen. “Maar doordat de zorg geen deel heeft in ons beeld van wat arbeid is, is daar geen ruimte voor.” Mannen worden geacht te werken, de inspanningen om voor kinderen en huishouden te zorgen zien we in onze cultuur niet als werk.

Nina en haar vriend Geraldo werkten in het begin allebei vier dagen. Hun zoon was drie dagen bij de opvang en ze zorgden allebei een dag voor hem: “De verdeling was exact hetzelfde dus in principe zou je dan hetzelfde van elkaar verwachten qua zorg- en huishoudelijke taken. Ik merkte toch dat ik automatisch meer deed. Omdat je het wil, en omdat je als moeder meer urgentie voelt, ook voor de kleine taken. In de avond bijvoorbeeld, voordat we gaan slapen kan Geraldo lekker op de bank zitten terwijl ik al bezig ben met het klaarzetten van een tasje, voedingen. Het went en het is normaal geworden, maar het is wel een groot verschil. De druk van de dagelijkse dingen ligt meer op mij, maar de werkdruk ligt weer meer op hem. Hij is meer bezig met promoties en salarisverhoging. Als hij meer gaat verdienen kan ik misschien lekker een dag minder gaan werken, terwijl je dan natuurlijk niet echt vrij bent. Ook werkgevers gaan uit van een gezinssituatie met een kostwinner en een ouder die thuis is voor de kinderen. Bij een zwangerschap krijgen alleen vrouwen de vraag “hoe ga je het doen straks?”

Aanstaande vaders krijgen dat niet te horen, zegt Lotte. “De verwachting van werkgevers gaat nog heel erg uit van een ouder aan het werk en eentje thuis. Vervolgens voert de vrouw eigenlijk twee banen uit.”

Mannelijk leiden
De rolverdeling heeft ook negatieve gevolgen voor mannen ziet Bode. “65% van de mannen heeft een parttime behoefte om voor hun kinderen te zorgen, maar ook dat is lastig. De grootste spijt van mannen op hun sterfbed is dat ze weinig tijd met hun kinderen hebben doorgebracht. Je ziet ook steeds meer dat mannen die echt vader willen zijn in een spagaat komen. Het traditionele beeld is de man als kostwinnaar, als hij wel kiest voor de zorgtaken voldoet hij niet aan dat beeld.”

Dat traditionele gendernormen ten grondslag liggen aan de babyboete laat het onderzoek op drie manieren zien. In religieuze gemeentes is de impact van moederschap op het inkomen opvallend groter dan in andere gemeentes. Via een enquête laten de onderzoekers zien dat mensen die vaker naar de kerk gaan, traditionelere ideeën hebben over de man-vrouw rolverdeling. In de onderzochte gemeentes is de toegang tot kinderopvang hetzelfde als in de rest van Nederland. Het onderzoek laat daarnaast zien dat  het vergroten van de toegankelijkheid van gesubsidieerde kinderopvang op korte termijn nauwelijks effect heeft op de babyboete, wat wijst op de diepgewortelde impact van traditionele ideeën in Nederland. Verder heeft de studie gekeken naar gezinnen met twee moeders. De babyboete was in die gezinnen slechts de helft van wat het bij heterostellen is. Dat zou verklaard kunnen worden door een betere taakverdeling, waardoor beide moeders meer kunnen blijven werken.

De uitdaging ligt dus vooral in de manier waarop we als samenleving naar moeders kijken. Door bewuster na de denken en te praten over de taakverdeling als ouders hoeven vrouwen straks misschien niet meer te kiezen tussen ambities en gezin. Volgens Lotte kunnen werkgevers ook voor veel positieve verandering zorgen: “Het begint echt met het gesprek voeren. We moeten een cultuur creëren waar je als ouder je gezien en gehoord voelt en waar mogelijkheden zijn voor flexibiliteit op de werkvloer. Het ouderschap wordt nog gezien als een probleem, terwijl het ook veel nieuwe kwaliteiten met zich mee brengt.”