De Turkse presidentsverkiezingen zijn nog niet beslist en de uitslag zal niet alleen de toekomst van Turkije bepalen, maar ook veel in Europa teweeg brengen. Nienke van Heukelingen is één van de Turkije-experts aan het Clingendael Instituut en waarschuwt voor de enorme gevolgen van de verkiezingen: “Wie er ook wint, het zal een hoop in Turkije – maar ook in Nederland, teweeg brengen.”

Op 14 mei vonden de presidentsverkiezingen plaats in Turkije en ook de tweede ronde op 28 mei lijkt een spannende race te worden tussen de huidige President Recep Tayyip Erdoğan en oppositieleider Kemal Kılıçdaroğlu. Om een beter beeld te krijgen van de politieke discussie in Turkije, beantwoordt Nienke Van Heukelingen een aantal vragen over de stembusgang.

Waarom krijgt de Turkse presidentsverkiezing nu zo veel aandacht in het westen?
“Turkije staat aan de voet van een tweesplitsing in hun politieke toekomst. Het land is al sinds 1999 kandidaat-lid van de Europese Unie, maar sinds 2018 ligt deze discussie stil omdat Turkije volgens EU-lidstaten te ver afdrijft van democratische waarden. Zo beoordeelde de Europese Commissie afgelopen jaar nog dat Turkije ernstig achteruit gaat op het gebied van de democratie, rechtsstaat en rechterlijke macht. Nadat de relatie tussen de EU en Turkije jarenlang verslechterd zijn, zou het aantreden van Kılıçdaroğlu de eerste stap naar verzoening kunnen betekenen.

Natuurlijk is het niet zo dat de oppositiepartijen direct toenadering zouden zoeken tot de Europese Unie. Desalniettemin is het wel een stap in de goede richting, in ieder geval vanuit Europees perspectief. Zo heeft Kılıçdaroğlu al een transitie naar een parlementair politiek systeem aangekondigd, mocht hij president worden, terwijl we van Erdoğan geen grote veranderingen verwachten. Dus zowel op het gebied van internationale relaties als binnenlandse politiek zal de winnaar van de presidentsverkiezingen een grote invloed hebben.”

Wat kunnen de gevolgen van de presidentsverkiezingen in Europa zijn?
“De relatie tussen Turkije en de Europese Unie is de afgelopen jaren behoorlijk gespannen geweest. Vanuit de EU is veel kritiek gegeven over onderwerpen als mensenrechten, de rol van de rechtsstaat en de vluchtelingencrisis. Bovendien heeft Turkije, onder leiding van Erdoğan, de afgelopen jaren meer toenadering gezocht tot Rusland en China. Europa blijft Turkije zien als een belangrijk strategisch punt, waardoor die toenadering in het verkeerde keelgat schoot van veel Europese landen.

Bovendien is migratie een belangrijk thema in de presidentsverkiezingen en dit is waar ik me in mijn eigen onderzoek ook vooral mee bezig hou. In 2016 sloten Turkije en de EU een deal om de vluchtelingencrisis tegen te gaan. In ruil voor het opvangen van meer Syrische vluchtelingen en hun woonsituatie te verbeteren, kreeg Turkije zes miljard euro en mochten Turkse burgers visumvrij naar Europa mogen reizen. President Erdoğan is bezig met hervormingen om minder vluchtelingen te huisvesten, en oppositieleider Kılıçdaroğlu lijkt ook niet van plan om dit terug te draaien. Zo herhaalt hij de verkiezingsleus ‘We moeten onze straten teruggeven aan de Turken’ veelvuldig. Voor Europa betekent dat, dat er een nieuwe manier gevonden moet worden om de vluchtelingenstroom vanuit Syrië op te vangen.”

Hoe komt het dat Turkije hun standpunt ten opzichte van Syrische vluchtelingen heeft omgedraaid?
“Afgelopen februari werden Turkije en Syrië getroffen door ongelofelijk verwoestende aardbevingen. De reactie van de overheid hierop heeft in grote mate invloed gehad op de populariteit van Erdoğan, maar ook op de sociale antipathie tegenover Syriërs. Veel Turken zijn teleurgesteld over het gebrek aan voorbereidingen en effectieve hulpverlening van de overheid en eisen dat dit de hoogste prioriteit krijgt, ten opzichte van het verdrag met Europa. Uiteindelijk leidde dit tot massale protesten in de straten van Istanboel.

In mijn onderzoek bleek dat 78% van de Syriërs graag in Turkije wil blijven. Maar tegelijkertijd wordt de situatie in Turkije steeds vijandiger en ook terugkeren naar Syrië is geen optie. De vraag vanuit ons blijft: wat kunnen we doen? Ik roep de Europese Unie dan ook op om meer humanitaire hulp te bieden en na te denken over nieuwe integratiemethoden die er voor zorgen dat Turken en Syriërs op minder gespannen voet verder kunnen. En die discussie loopt nu ook volop in de presidentsverkiezingen van Turkije. Afhankelijk van de uitslag betekent het dat de banden tussen Turkije en de EU in één keer versterkt kunnen worden, of dat Europa het heft over de vluchtelingenstroom in handen moet nemen.”