De rol van seks in de huidige maatschappij is drastisch veranderd, waarbij steeds meer nadruk op gezamenlijk genot is komen te liggen. Dit blijkt echter niet altijd zo vanzelfsprekend: vrouwen blijken nog vaak meer moeite te hebben met genieten van seks dan mannen, door biologische, sociale en maatschappelijke factoren, aldus seksuoloog Stephanie Both en onderzoeker Mirte Brom.

Bijna iedereen heeft vandaag de dag wel toegang tot het wereldwijde web, waardoor allerlei seksuele content met één druk op de knop bekeken kan worden. Pornografisch materiaal blijft daarbij populair, met als marktleider Pornhub: ’s werelds grootste pornosite. Op deze websites valt te kiezen tussen allerlei categorieën: oud/jong (uiteraard 18+), beroep (waarbij zusters en politiemannen het altijd erg goed doen) , hentai (Japanse geanimeerde pornografie) et cetera.

Het kijken van porno heeft volgens onderzoek echter twee kanten: naast dat het inspiratie geeft voor meer variatie in bed door middel van experimenteren en jongeren ook kan stimuleren om hun seksualiteit te ontdekken, kan het ook negatieve gevolgen hebben.

Zo zorgt porno voor het vormen van een ‘seksueel script’: de sexual script theory van Gagnon & Simon ziet seks niet als een puur biologisch construct, maar ook als iets wat sociaal geconstrueerd is. Seks kan hierbij gezien worden als een soort toneelstuk waarbij de deelnemers een rol spelen. Dat rollenspel is niet altijd positief: zo wordt in porno de vrouw vaak als onderdanig geportretteerd en de man als dominant.

Hierbij kan de man soms gewelddadig zijn – slaan, wurgen, spugen – en laten deze beelden ook zien dat de vrouw hiervan geniet, door middel van (meermaals) klaarkomen door penetratie en hard kreunen. Dit terwijl volgens Fins onderzoek maar zes procent van de vrouwen klaarkomt door vaginale penetratie door de penis. Zo’n  script kan er dus voor zorgen dat de kijkers van porno dit overnemen, terwijl porno geen weergave is van het echte leven.

De klinische praktijk 
Stephanie Both is seksuoloog en werkzaam geweest bij de Polikliniek Psychosomatische Gynaecologie en Seksuologie van het LUMC, waar zij vrouwen (en mannen) helpt met problemen op seksueel gebied (zoals een verminderd seksueel verlangen, orgasmeproblemen, pijn bij het hebben van seks en erectieproblemen). Zij is tevens ook de begeleider van het promotieonderzoek van Mirte Brom en is nu werkzaam bij het AMC.

Ook Both benoemt hierin de rol van het seksuele script dat bestaat: ”Vrouwen kunnen ook problemen tijdens de seks ervaren doordat de manier van seksualiteit niet altijd past bij hoe het voor vrouwen optimaal is. Als man leer je dat je moet weten hoe het werkt en initiatief moet nemen: zij kunnen daardoor best het gevoel krijgen dat ze moeten presteren. Dit wordt gevoed door de seksuele scripts die er heersen. Dit is eigenlijk heel ouderwets, maar toch speelt het nog een rol. Er zijn al dingen aan het veranderen op dit gebied, maar de emancipatie is nog niet klaar.”

“De voorbeelden die je in erotische films ziet zijn toch nog wel leidend: er is een man die initiatief neemt en de vrouw die daarin meegaat. Heel veel daarvan is ook penetratieseks, en in dat soort gevallen zie je weinig voorbeelden van dat wat vrouwen misschien eigenlijk het leukst en prettig vinden. Dat is toch vaak wat meer liefdevolle seks en niet alleen maar ‘neuken’ om het zo te zeggen.” Dit terwijl de meeste vrouwen helemaal niet klaarkomen van dit soort seks, maar juist meer van andere dingen: ”Strelen, zoenen, orale seks ontvangen of gevingerd worden op een manier die prettig is.”

Pijn bij vrijen
Seksueel functioneren wordt door meerdere factoren beïnvloed, noemt Both: ”Een deel wordt beïnvloed door de biologie: dus door hormonen en de verdere gezondheid. Ook wordt dit beïnvloed door de mentale gezondheid en sociale invloeden. De problemen die je hierin ondervindt kunnen ook te maken hebben met wat je geleerd hebt over seksualiteit en je ervaringen hiermee.” Both benoemt dat het voornamelijk (jonge) vrouwen zijn die haar kliniek bezoeken, maar ook zeker mannen.

Op de vraag waarom dit dan voornamelijk vrouwen zijn, zegt zij: ”Zowel mannen als vrouwen kunnen hulp nodig hebben, maar best een behoorlijke groep jonge vrouwen heeft last van pijn bij het vrijen. Dit zijn vaak vrouwen die een langere tijd al niet zo opgewonden raken, waardoor ze ook niet zo vochtig worden. Als je dan toch penetratieseks hebt, doet het pijn. Deze ervaring zorgt ervoor dat je gespannen raakt en bang wordt dat het weer pijn gaat doen. Dit is eigenlijk een soort negatieve spiraal: de spieren rondom de vagina raken dan ook meer gespannen, waardoor penetratie nog lastiger wordt en de huid beschadigd en geïrriteerd raakt.” Het is dan ook niet gek dat je de volgende keer dat je partner avances maakt, vriendelijk bedankt.

Verschillen seksuele opwinding
Het kan natuurlijk zo zijn dat de vrouw er daadwerkelijk van geniet om gedomineerd te worden in bed, en dat de man het ook fijn vindt om dominant te zijn. En andersom. Er heersen echter al lang stereotypes over hoe de man en de vrouw zich ‘typisch’ in bed gedragen: cartoons over de man die seks wil en de vrouw die klagend afwijst met smoesjes dat ze ‘hoofdpijn’ heeft, zijn er in overvloed. Hoe zit het dan met vrouwen met een hoog libido en de mannen die vriendelijk bedanken als de vrouw zin heeft? Recent onderzoek geeft wel wat nieuwe handvatten in hoe seksueel gedrag te beïnvloeden valt.

Mirte Brom deed promotieonderzoek bij het LUMC naar het aan- en afleren van seksueel gedrag. Zij heeft onderzoek gedaan naar hoe deze verschillen in seksuele opwinding geconditioneerd kunnen worden.

Brom deed onderzoek met 600 proefpersonen naar hoe seksueel gedrag aangeleerd kan worden, of juist afgeleerd. Zo kunnen mensen die bijvoorbeeld verslaafd zijn aan seks deze ongewenste associaties met seks afleren, en mensen die te weinig opwinding ervaren weer opgewonden raken van seksuele prikkels.

Associaties en conditionering
Dit onderzoek was experimenteel van aard: Brom liet afbeeldingen zien aan de deelnemers van het onderzoek en mat hun seksuele opwinding door bij de vrouwen een meettampon in te brengen en de mannen een bandje om hun penis te doen. Zij kregen ‘normale’ neutrale beelden te zien en werden ondertussen door middel van vibraties seksueel gestimuleerd. Als daarna het beeld opnieuw getoond werd, maar dan zonder de vibraties, werden de proefpersonen alsnog seksueel opgewonden: een voorbeeld van seksuele conditionering.

Zo kunnen mensen die wat meer seksuele prikkels nodig hebben, alsnog een opgewonden gevoel ‘aanleren’. Andersom werkte dit ook: deze aangeleerde associaties konden weer afgeleerd worden door middel van de afbeelding zonder vibratie en met een andere kleur licht te tonen. Wel bleek het nodig dit soort associaties in verschillende omgevingen te conditioneren, waardoor het onderzoek nog niet echt vertaald kan worden naar het echte leven. Maar het heeft ons zeker aanleiding gegeven om dit in de toekomst verder uit te zoeken.

Seksuele emancipatie
Zij benoemt hierbij dat de bouw van het mannelijk en het vrouwelijk geslachtsorgaan ook een rol speelt in de seksualiteit: ”Een man kan makkelijker vaststellen wanneer hij opgewonden is: zijn geslachtsorgaan is uitwendig, en wanneer hij seksuele stimulatie ervaart kan hij door middel van een erectie weten wat hij prettig vindt en wat niet. Bij een vrouw, met clitoris die inwendig is, is dit wat moeilijker. Daarnaast kan seks ook simpelweg niet plaatsvinden zonder een erectie, terwijl dit wel nog met glijmiddel te behelpen valt als een vrouw niet vochtig genoeg is.”

Seks staat dus al lang toch wat meer in het teken van de man, dan van de vrouw. Maar hoe ontdek je als vrouw dan toch wat je fijn vindt? Gelukkig zijn we in een tijdperk waarbij de vrouw ook seksueel geëmancipeerder raakt door het verdwijnen van taboes op het vlak van gebruik van seksspeeltjes en het kijken van porno. Toch is dit in bed soms nog lastig. Brom: ”Er zijn veel vrouwen die pijn ervaren tijdens seksuele gemeenschap, waardoor seks al gauw geassocieerd wordt met pijn. Dan is het fijn om deze associatie weg te nemen door bijvoorbeeld wat rustiger en meer teder seks te hebben, in plaats van erg hard en snel.”

Maar hoe zorg je er als vrouw (en man) dan voor dat beide partijen genieten tijdens de seks? Praat over wat je fijn vindt, maar vooral ook over wat je níet fijn vindt. En mocht je daar nog niet helemaal uit zijn: er is genoeg materiaal online te vinden om inspiratie uit op te doen.

Disclaimer: in dit artikel wordt voornamelijk gesproken over de man en de vrouw in seks om de bestaande stereotypen aan te geven, maar dit soort normen en waarden gelden natuurlijk ook voor alle andere niet-heteroseksuele relaties.