Hoe gaan Russische burgers om met deze desinformatie die Russische staatsmedia brengen over de oorlog in Oekraïne? Postdoc Marina Tulin (UvA) vertelt over haar onderzoek naar deze informatieoorlog. “Poetins leugens stapelen zich alleen maar op en dat maakt het voor hem steeds lastiger om het verhaal geloofwaardig te houden.”
‘De Oekraïense regering bestaat uit neonazi’s’ of ‘De VS vuren wapens af in Oekraïne’ zijn voorbeelden van valse beweringen in Russische media. De Russische president Poetin vertelt zijn versie van het verloop van de oorlog en alleen de staatsmedia in Rusland mogen hierover berichten. Het lijkt alsof de meerderheid van de Russen de speciale militaire operatie ondersteunen door de officiële peilingen. Toch is het volgens Tulin logisch om te bedenken dat in een groot deel van de bevolking niet daadwerkelijk durft te zeggen wat ze denken, door de strenge binnenlandse wetgeving.
Familie in Rusland én Oekraïne
Via een videoverbinding vertelt Tulin over haar onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam. Voor Tulin heeft onderzoek naar dit onderwerp doen een persoonlijk aspect, ze vertelt: “Ik ben geboren in Rusland en ik heb familie in zowel Rusland als Oekraïne. Ik ben wel opgegroeid in Duitsland, dus ik voel me niet erg Russisch op dit moment.” Tulin hoort persoonlijke verhalen over de oorlog via haar familie en vrienden. Haar onderzoek naar dit onderwerp werkt voor haar therapeutisch: “Ik scroll niet alleen maar door dit nieuws zoals ieder ander. Ik hoop dat ik met mijn onderzoek kan bijdragen aan het beter begrijpen van het probleem van desinformatie en hoe we het kunnen oplossen.”
Tulin’s academische carrière begon met een bachelor en master in psychologie. Hierna volgde een PHD in sociologie en voor haar postdoc werkt ze op dit moment in het vakgebied van Media en Communicatie. Haar huidige onderzoek gaat over hoe mensen in Europa nieuws consumeren over de oorlog en in hoeverre mensen kwetsbaar zijn voor onjuiste informatie.
Kritische burgers
Dataverzameling voor dit onderzoek vindt plaats via een digitale vragenlijst in negentien Europese landen. Het onderzoek kijkt in hoeverre Europeanen die stellingen uit Russische en Europese media geloven. “Wat opviel was dat het eigenlijk heel makkelijk was om onjuiste stellingen te vinden vanuit Rusland. Daartegenover was het heel lastig om onjuiste informatie vanuit Oekraïne te vinden. En dat laat de grootte van dit probleem al goed zien”, aldus Tulin.
Ondanks de strenge wetten, is het voor burgers wel nog mogelijk om informatie vanuit buitenlandse perspectieven over de oorlog te verkrijgen, via VPN-verbindingen of sociale media als Telegram, Instagram en Facebook. Het gevolg van de Russische propaganda is dat er steeds meer sprake is van polarisatie met enerzijds de burgers die het Kremlin steunen en anderzijds de burgers die het nieuws van buitenaf volgen en tegen de oorlog zijn. “Het is logisch om te bedenken dat het grootste deel van de bevolking passieve nieuwsconsumenten zijn, door het communistische verleden van het land. Ze kennen propaganda en weten dat de overheid in staat is om tegen je te liegen”, aldus Tulin.
Factchecken
Met haar onderzoek beoogt Tulin twee belangrijke doelen na te streven. Het eerste doel is om factcheckers en journalisten te ondersteunen hun werk beter te doen. “Zij blijven toch wel de meest kritische actoren als poortwachter van de samenleving. Daarnaast blijven journalisten het beste in het herkennen van onware of onnauwkeurige informatie en zij hebben de mogelijkheid om dit te corrigeren.”
Het tweede doel is om burgers in staat te stellen op een kritische manier nieuws te consumeren en om onjuist nieuws sneller te herkennen. Handige openbaar beschikbare factchecktools als Invid kunnen daarbij helpen. Daarnaast hebben burgers volgens Tulin meer macht dan ze denken: “Burgers zijn niet slechts passieve ontvangers, maar verspreiden ook informatie en creëren hun eigen content. Daarom hebben burgers veel invloed en kunnen ze wel degelijk helpen desinformatie tegen te gaan.”