Sinds kort zijn wegwerprietjes, ballonnenstokjes en wattenstaafjes verboden, en staan ook koffiebekertjes met een plasticlaagje op de nominatie om te verdwijnen. Dr. Ulphard Thoden van Velzen, onderzoeker bij Wageningen Food & Biobased Research, vraagt zich af of we daarmee wel de juiste prioriteiten stellen. 

Wat is uw rol als technoloog binnen de ontwikkeling van het duurzaamheidsbeleid?
“Ik zie mijzelf als een beschrijver. Ik heb alle respect voor Frans Timmermans, die als politicus een hele duidelijke richting inslaat in de Europese Commissie, en ik beschrijf ook graag voor hem wat de gevolgen van keuzes zijn, maar ik heb moeite met het vermengen van activisme en wetenschap.”

“Technologen voelen zich niet altijd serieus genomen in de politiek of het besluitvorming, omdat het daar vaak gaat om ideologie of financiële motivaties. De politiek en de wetenschap staan volledig van elkaar los. Rapporten worden te pas en te onpas gebruikt door politici en belanghebbenden om hun pleidooi te staven, maar er worden er nog veel meer rapporten gemaakt die op andere keuzes wijzen.”

Minder plastic is natuurlijk een goed streven. Maar wat zijn de nadelen?
“Om van plastic weg te komen zijn veel bedrijven plastic gaan vervangen door papier of karton. Maar papier is niet waterdicht of vetdicht. Een vaak gekozen oplossing is een combinatie van plastic en karton. Zo kan 90 procent van het gewicht van het kunststof eruit worden gehaald. Het bekendste voorbeeld is de Pringles-koker. Daarin zijn drie materialen verwerkt. Burgers zullen die materialen niet van elkaar los pellen, maar de koker in zijn geheel of in de papierbak of de plasticbak werpen. Daarmee wordt vervanging van plastic een ‘regrettable replacement’; het medicijn is erger dan de kwaal. De marketeer is blij, want die heeft een goed verkopend product, maar draagt daarmee wel bij aan de vervuiling van secundaire stromen.”

“Een ander gevolg van plastic-vervanging is een tekort aan grondstoffen. Je kent die iconische foto wel van de schildpad met plastic om zijn nek van een bier-sixpack. Toen heeft de internationale bierindustrie gezegd: daar gaan we mee stoppen. Die vervanging leidt tot tekorten aan karton, want alles moet naar papier en karton. Door de COVID-crisis in China zijn er zelfs tekorten aan plastic-grondstoffen. PET-plastic is op dit moment slecht te krijgen, wat we nog nooit eerder hebben meegemaakt. Misschien is het wel een zegen, omdat het ons leert dat we beter moeten recyclen en minder afhankelijk moeten worden van de continue instroom van plastic uit Azië.”

Producten zoals kartonnen koffiebekertjes worden binnenkort verboden omdat het een laagje kunststof heeft. Waarom wordt een melkpak in de winkel met hetzelfde laagje, niet in dat beleid opgenomen? 
“Dat is onbegrijpelijk. Technisch is er weinig verschil tussen het recyclen van een melkpak of een kartonnen bekertje met plastic laagje. Hier laat de politiek zien dat ze eigenlijk geen grip heeft op de miljoenen toepassingen van plastic. Ze kiezen er vervolgens tien uit omdat die het meest storend lijken te zijn. Rond 2007 werd het eerste stukje plastic in de oceaan gevonden en in 2015 brak de hel los en had elke krant foto’s van de ongelofelijke hoeveelheid plastic soep. Sindsdien is er in de wetenschap een enorme interesse gekomen in dat grote afvalprobleem. Koolzuuruitstoot en broeikasemissies kunnen we berekenen, die methodes zijn breed geaccepteerd. Maar voor plastic soep en de milieueffecten van plastic soep hebben we geen methode om uit te rekenen hoe slecht het eigenlijk is. Dan krijg je dus een emotionele vertaling: al het plastic moet de wereld uit.”

Wat voor veranderingen zou u graag zien?
“Er wordt veel geld gespendeerd aan rapporten, maar niet aan het ontwikkelen van recyclingtechnologie. Het ideaal zou zijn dat de overheid de leiding neemt en bijvoorbeeld zegt: ‘PET-schalen recycling, dat gaan we oplossen.’ Het ministerie had twee beleidsambtenaren op een dossier over kunststof-verpakkingen en -afval zitten, een sector waar zo’n 30.000 bedrijven in actief zijn, en die zijn beide recent verdwenen. Dus we gaan nu verboden invoeren op bepaalde producten, gebaseerd op emotionele wensen.”