Miranda Boone, hoogleraar Criminologie en Penologie aan Universiteit Leiden onderzocht samen met de universiteiten van Utrecht en Nijmegen de invloed van de coronacrisis op de Rechtspraak en de mensen die werden berecht. Deze gedetineerden vertelden dat hen onrecht was aangedaan. 

In januari 2021 verschenen de eerste nieuwsberichten die bekend maakten dat rechtzalen gesloten moesten worden wegens het gevaar van besmetting. Dit trok de aandacht van Miranda Boone. Hoe moesten de honderden rechtszaken die elke dag worden behandeld nu doorgaan? De Rechtspraak heeft proberenderwijs de gedetineerden gehoord via videoconferenties op Skype, maar uit haar onderzoek bleek het zogenoemde ‘videohoren’ niet zonder praktische problemen te zijn verlopen.

Wat is er mis gegaan met het videohoren?
“Je moet je voorstellen dat videohoren in een rechtzaak heel incidenteel voorkwam voordat de pandemie losbrak. Nu gingen in een klap alle rechtbanken dicht, terwijl er veel zaken door moesten gaan. Het kan niet zo zijn dat vanwege de pandemie mensen die ernstig strafbare feiten hebben begaan of daar verdacht van worden, weer terug de straat op gaan. Daarnaast kan je ook niet iemand van zijn vrijheid beroven zonder dat je zijn visie daarover gehoord hebt.”

“Het toepassen van videohoren op alle penitentiaire inrichtingen vraagt om veel technologie op grote schaal. Het rechtssysteem was daar totaal niet op ingericht. Door de zwakke internetverbinding haperde het videobeeld regelmatig midden in een rechtszaak. Ook was de cameraopstelling een probleem. De verdachte werd levensgroot in beeld gebracht, terwijl de rechters en advocaten zo klein in beeld werden afgebeeld dat de verdachte hen niet kon herkennen. Buiten de technologie om, gaan er ook dingen mis in logistiek door calamiteiten binnen de gevangenis zelf.”

Waarom heerst er een gevoel van onrechtvaardigheid?
“Vanwege de hectiek waren gedetineerden soms te laat. Als je een zitting hebt van een kwartier waarin besloten wordt of je nog drie maanden vast moet blijven zitten en je mist de eerste vijf minuten, dan is dat super vervelend natuurlijk. Zo wordt het aanwezigheidsrecht geschonden. Normaal gesproken kan je ook zaken bespreken met je advocaat. Dat was nu ook heel lastig. Vaak zagen de gedetineerden hun advocaat niet eens in beeld. Het recht op adequate verdediging is zo ook geschonden.”

“Gedetineerden hebben het gevoel dat er andere uitspraken zouden zijn gemaakt over hun zaak als er geen sprake was van videohoren. Ik denk niet zo zeer dat er andere beslissingen genomen zouden zijn. Althans, dat zeggen rechters en ministers van justitie in hun interviews. Ook uit de literatuur blijkt dat het Nederlandse rechtssysteem erg steunt op het dossier van de verdachte. Datgene wat plaats vindt in de rechtzaal is minder doorslaggevend.”

“Uit de resultaten van onze survey is uitgekomen dat de gedetineerden heel erg verontwaardigd zijn omdat ze het gevoel hebben dat ze niet als volwaardige partij gehoord zijn in een videozitting. Het rechtsgevoel staat dus op wankele bodem. Daarmee staat het gezag van de rechtspraak ook ter discussie. Het recht moet niet alleen goed gedaan worden, maar mensen moeten ook het gevoel hebben dat het recht goed gedaan wordt. Dat is een enorm belangrijk aspect van de democratische rechtsstaat.”

Wordt er gewerkt aan oplossingen voor dit probleem? 
“Het Rechtssysteem is geschrokken van de bevindingen en wilt uit zichzelf verbeteringen tegemoet gaan. Men neemt daarbij onze aanbevelingen mee. Wat wij hebben gezegd is dat minimaal, de technische voorzieningen op orde moeten zijn zodat elke verdachte op dezelfde manier in beeld komt, hoorbaar is, en de rechtbank ziet.”

“Er moet ook een gespecialiseerd persoon aanwezig zijn die mogelijke technische problemen kan verhelpen. Daarbij, vinden we dat er een advocaat aanwezig moet zijn bij de zitting en een advocaat die aanwezig is bij de verdachte. Zo kan ook de verdachte ondersteunt worden. Ik ben heel benieuwd in hoeverre dit wordt toegepast en op welke schaal men überhaupt doorgaat met videohoren. Ik verwacht binnen deze dagen een rapport.”