Mobiele telefoons, harde schijven, elektrische auto’s, vaatwasser en windturbines bevatten permanente magneten met zeldzame aardmetalen. Hoewel deze grondstoffen niet zeldzaam zijn, is Europa daarentegen wel volledig op import aangewezen. Recyclen en slimmer ontwerpen, is de oplossing, vertelt René Kleijn, hoogleraar industriële ecologie aan de Universiteit van Leiden.

Door de situatie met het gas uit Rusland, worden we nu met onze neus op de feiten gedrukt. Dan komt de vraag naar voren: hoe zit dat nu eigenlijk met die andere grondstoffen? 80 procent van de zeldzame aardmetalen zoals cerium, lanthanium en neodymium komt uit China. Deze materialen hebben we nodig voor het maken krachtige permanente magneten. Hoewel deze zeldzame aardmetalen in feite niet zeldzaam zijn, beheerst China op dit moment toch een quasi-monopolie. China is zo dominant geworden doordat de overheid dit middels industriepolitiek heeft gestuurd. In de jaren 80 was de VS nog de dominante producent maar China heeft actief beleid gevoerd om tegen lagere prijzen te produceren en daarmee alle concurrentie weg te nemen.

Is deze afhankelijkheid van China voor zeldzame aarden problematisch?

“Een importstop op zeldzame aarden uit China vergelijkbaar met een boycot van Russisch gas is ondenkbaar. China produceert niet alleen de grondstoffen, maar ook de grootste deel van de magnetenproductie. 5 à 6 jaar geleden kwam 80% van de aardmetalen uit China. Tegenwoordig is dit meer gespreid, zo’n 60 a 70 procent. Maar als je verder die keten ingaat, van de ertsen die je uit de mijn haalt, naar de pure metalen, naar de legeringen die je nodig hebt voor de magneten, dan wordt die afhankelijkheid alleen maar groter. De magnetenproductie is voor 90 procent in handen van China.”

“Daarom is de Europese Unie steeds meer onderzoek aan het doen naar recyclemogelijkheden. Overheden moeten veel meer gaan sturen op het opbouwen van een Europese metalenindustrie. Op dit moment kan Europa nog niet concurreren met de gesubsidieerde producten uit China.”

 Hoe staat het op dit moment met deze onderzoeken?

“Je hebt op dit moment de projecten Valomag en Susmagpro vanuit de Europese Unie. Susmagpro en Valomag zijn eigenlijk heel vergelijkbaar qua technologie, maar er zitten verschillende technische partners in. Een groot verschil is dat binnen Valomag ook naar hydrometallurgisch route wordt gekeken voor recycling. Dat doen we niet in Susmagpro. Ik ben zelf nu betrokken bij het project SusMagPro van de EU gesubsidieerd, wat helemaal gaat over het recyclen van magneten. De opvolger van Susmagpro heet REEsilience en die gaat in juli van start, daarin kijken we ook naar primaire productie van zeldzame aarden binnen Europa.

Hoe staat het met recyclen van magneten?

“Bij kleinschalige producten gebeurt het nog veel te weinig. Veelal wordt er in het productontwerp onvoldoende rekening gehouden met het naderhand recyclen van deze magneten. De kern van het probleem met een circulaire economie is eigenlijk: materiaal en energie zijn gratis en arbeid is duur. Het voorzichtig uit elkaar halen is al heel snel te kostbaar en niet rendabel.”

“Bij windmolens wordt er daarentegen wel over nagedacht. Die magneten wegen honderden kilo’s en zoveel materiaal is waardevol. Daar komt bij dat magneten van deze grootte levensgevaarlijk zijn. Ze moeten ter plekke worden gedemagnetiseerd. Daarnaast is de eigenaar geen privépersoon, maar een groot bedrijf. Het is dus veel logischer dat bedrijven de grondstoffen er ook weer uit terugwinnen. Of worden gedwongen om dat te doen, want wie een windpark op zee bouwt, is ook verantwoordelijk voor de afbraak aan het eind van de levenscyclus. Op grote schaal gebeurt het recyclen dus al, maar op kleine schaal nog veel te weinig. De techniek die is er wel, maar maak er maar eens businesscase van.”