Djana Hondius (20) is een van de velen meisjes die pas op late leeftijd haar diagnose met ADHD kreeg, en de gevolgen van de late diagnose zijn ongelukkig. Burn-outs, depressie, en angststoornissen komen namelijk opmerkelijk veel voor bij vrouwen met ADHD. Samen met psychiater Patricia van Wijngaarden vertelt Djana over problemen en oplossingen voor vrouwen met ADHD.
Attention Deficit Hyperactivity Disorder of ADHD wordt nog te vaak gezien als een jongetjesprobleem, met als typische ADHD’er een kind dat door de klas stuitert, problemen maakt op school, en vaak agressiviteit toont. In feite heeft ADHD te maken met een afwijking van de hersenen. Delen in de hersenen die betrokken zijn met aandacht en concentratie blijken kleiner te zijn bij individuen met ADHD en hebben moeite met het reguleren van neurotransmitters: stofjes die prikkels van de ene zenuwcel naar de andere brengen.
“De prevalentie van ADHD bij kinderen ligt rond de 5 procent, terwijl die bij volwassenen rond de 2,5 procent is. Het is belangrijk om te constateren dat het hier meer om een rijpingsvertraging [van de hersenen] gaat dan om een structurele afwijking. Dat zou kunnen verklaren dat de helft van de kinderen en adolescenten met ADHD in de volwassenheid er zodanig mee om heeft leren gaan dat zij buiten de klinische range vallen”, vertelt Patricia van Wijngaarden, psychiater bij specialistencentrum voor ontwikkelingsstoornissen Dimence en voorzitter van de Alliantie Gender en GGZ.
Genderverschillen in ADHD
ADHD komt bij jongens inderdaad vaker voor, maar in de behandelkamer zijn jongens veruit in de meerderheid. “De verhouding van jongens met ADHD tot meisjes is 2-3:1 in de algemene bevolking. In behandeling is het 4:1”, vertelt Van Wijngaarden. Meisjes met ADHD worden dus minder snel gediagnostiseerd en behandeld voor ADHD dan jongens, deels omdat meisjes vaker het onoplettende type ADHD hebben, in plaats van het hyperactieve.
Hierdoor vertonen zij meer internaliserend, dagdromend gedrag dat door de maatschappij vaak als minder storend wordt beschouwd. “Bij meisjes zit de H van hyperactiviteit meer in het praten, en niet zo zeer in het duw- en trekwerk wat je bij jongens vaak ziet. Ze zijn veel meer op de groep gericht, willen niet opvallen, en proberen te voldoen aan de verwachtingen van de groep.”
Aandacht voor ADHD
Djana Hondius (20) liep tegen hetzelfde probleem aan. Zelfs met slechte resultaten op school en rapporten waarin alle docenten haar omschreven als een meisje dat dromerig was en te veel uit het raam keek, kwam ADHD nooit in beeld als het onderliggend probleem. Ook haar moeder ontkende dat Djana ADHD zou kunnen hebben, terwijl erfelijkheid een rol speelt en haar vader en broer allebei ADHD hebben. “Hoe ik ADHD uit, is heel anders dan hoe mijn broer het uit. Hij botste tegen kasten, ik niet. Dus ik kon geen ADHD hebben.”
Zelfs als meisjes duidelijke symptomen hebben, blijven ze dus toch nog vaak onopgemerkt, beaamt Van Wijngaarden: “Ik had een meisje in behandeling van 21 die een suïcidepoging had gedaan. Ze was een alleenstaande moeder van een dochtertje van drie en kreeg het niet meer voor elkaar haar leven op orde te houden. Ze kwam uit een gezin met twee oudere broers die beiden ADHD hadden, voor wie in het systeem veel zorg was. Toen ze begon aan de middelbare school, spijbelde ze veel, was nachten niet thuis en werd vroeg seksueel actief. Toch werden deze symptomen door haar ouders, leraren en zorgpersoneel weggewuifd als ‘het zal wel komen doordat ze in de puberteit zit’ en ‘komt omdat er teveel aandacht gaat naar haar broers’. Dus zelf wanneer ze extreem gedrag vertonen wordt er niet aan ADHD gedacht .
Djana kreeg in de winter van 2021 na een lang traject haar diagnose, nadat ze in 2020 in traumabehandeling ging bij Arkin Jeugd & Gezin. Dit was niet voor ADHD, maar voor haar sterke stemmingswisselingen. Pas nadat Djana zelf onderzoek naar ADHD ging doen, erachter kwam dat veel van haar symptomen bij ADHD pasten en dit bij haar GGZ-kliniek had aangekaart, ging zij een onderzoektraject in.
Dagelijks leven
Vaak komen meisjes met ADHD pas in het zorgsysteem terecht als ze ook andere problemen hebben, zoals depressie, faalangst, of een burn-out. Deze problemen zijn vaak terug te voeren op ADHD en de manier waarop vrouwen hun tekortkomingen proberen te maskeren. Ze proberen zich aan te passen aan hun omgeving, en als dit niet blijkt te lukken, proberen ze nog harder hun best te doen tot dit niet meer gaat en ze uiteindelijk hulp zoeken bij een huisarts.
“Ik durf niet meer te zeggen dat ik gestrest ben”, vertelt Djana. “Na het volgen van een les, het wegbrengen van een pakketje en het opruimen van mijn kamer ben ik uitgeput. Voor andere mensen is dat een rustige dag, maar voor mij is het zo vermoeiend dat ik elke dag wel een dutje moet doen.” Naast dagelijkse taken moeten ADHD’ers op werk en op school extra hard hun best doen om geen irritaties op te wekken. Niet te lang en snel praten, formeel proberen over te komen, en het onder controle houden van stemvolume: dit zijn allemaal zaken waar Djana de hele dag op let.
Hormonen en medicatie
Hormoonschommelingen kunnen bij vrouwen met ADHD ook voor extra problemen zorgen.. Onderzoek naar hormonen en hun effect op ADHD is er wel, maar is nog erg nieuw voor veel artsen en zorgprofessionals. Veel huisartsen hebben bijvoorbeeld problemen met het doseren van ADHD-medicatie bij meisjes.
Dr. Van Wijngaarden legt uit dat oestrogeen, een hormoon dat van belang is voor het reguleren van de menstruele cyclus, kan helpen tegen ADHD symptomen. “In het eerste deel van de menstruatiecyclus is er vaak een hoge concentratie oestrogeen. In het tweede deel van de cyclus is dat lager, waardoor meisjes meer last kunnen krijgen van hun symptomen. Vooral bij meisjes die veel last hebben van premenstrueel syndroom (PMS), zie je dat zij in de tweede fase van hun cyclus een hogere dosis medicatie nodig kunnen hebben om hetzelfde effect te krijgen. Dit is een van de redenen waarom onderzoek bij vrouwen lastiger is en werd onderzoek zich vaak beperkte tot mannen.”
Gelukkig begint er steeds meer besef te komen dat er genderverschillen bij ADHD bestaan, maar er is nog een lange weg te gaan. Ook Djana is nooit over deze verschillen ingelicht of gevraagd door haar huisarts noch haar psychiater bij het onderzoek naar een dosering die bij haar past.
Hulp op school
Djana hoopt dat er meer onderwijzers bekend worden met deze verschillen. “9 van de 10 keer heeft je mentor op school weinig kennis over ADHD. Als ik met een probleem kom, geeft de mentor standaard oplossingen die voor ADHD’ers simpelweg niet werken. Een agenda kopen, dat heeft nooit zin gehad voor mij. Als dat soort oplossingen niet blijken te werken, dan wordt de schuld bij mij gelegd dat ik niet hard genoeg mijn best doe.”
Ook bij haar huidige opleiding valt het haar op dat er geen aandacht besteed wordt aan het begeleiden van kinderen die afwijken van de norm. Mocht zij die begeleiding vroeger zelf gehad hebben, dan had ze wellicht nu niet met een burn-out te maken. “Ik heb besloten te stoppen met mijn studie. Het werd te veel en ik was altijd uitgeput.”
Helaas is dit een situatie waar veel vrouwen volgens Van Wijngaarden in terecht kunnen komen. “Het is belangrijk dat deze meisjes leren omgaan met zowel hun sterke als zwakke kanten, en niet van zichzelf verwachten dat als je nog meer je best doet je je wel beter kunt concentreren of minder snel afgeleid bent. Het is hetzelfde als het hebben van maar één been, en verwachten dat je net zo hard kan lopen als iemand met twee benen. Dat is gewoon niet logisch.”
Dit jaar vindt het World Congress on Women’s Mental Health , een congres om mensen op de hoogte te houden van de nieuwste informatie rondom geestelijke gezondheid voor vrouwen, plaats in Maastricht. Dr. Patricia van Wijngaarden is hier voorzitter van. Hoewel grotendeels voor professionals bedoeld, is er speciaal gekozen om een dag beschikbaar te stellen voor algemeen publiek. “Juist omdat we het zo belangrijk vinden dat niet alleen de professionals hierover weten, maar ook de rest van de mensen.”