Gezondheidsapps beïnvloeden je ongemerkt

Foto: Forth Edge via Flickr (CC BY 2.0)
12 - 05 - 2021 ► 06:09



Als jij gebruik wilt maken van een gezondheidsapp, moet je allerlei gegevens invullen, zodat zij jou zo goed mogelijk kunnen helpen. In de praktijk blijkt dat ze deze gegevens daarnaast gebruiken om jouw voorkeuren te manipuleren. Hoe gaat deze manipulatie precies in zijn werk en hoe kunnen wij dit tegengaan?

In de Appstore en Google Play Store word je tegenwoordig overspoeld met gezondheidsapps. Zo heb je bijvoorbeeld applicaties om je stappen te tellen, calorieën bij te houden of die je complete work-outs voorschotelen. En allemaal pretenderen zij te werken vanuit die ene zeer sympathieke ideologische gedachte: de gebruiker zo goed mogelijk ondersteunen bij het werken aan de individuele gezondheid. Want wanneer iemand de intentie heeft om te verbeteren, is men reeds half gezond, lijkt de algemene tendens.

”Vrienden bespioneren elkaar niet, ware vriendschap gaat ook over privacy”, schreef de Amerikaanse schrijver Stephen King al in de vorige eeuw. Hiermee suggereerde hij dat échte vrienden elkaars privacy respecteren en dat je op die manier kan toetsen of iemand het beste met je voor heeft. De tijdloosheid van deze quote werd benadrukt in het proefschrift van Marijn Sax, van eind maart. Hierin wordt het spanningsveld bij gezondheidsapps tussen hulpmiddel en manipulatieve factor onderzocht. Dat doet hij aan de hand van een literatuurstudie in combinatie met onderzoek naar praktijkvoorbeelden. Deze voorbeelden zijn alleen van buitenaf geanalyseerd, want de apps geven niet de mogelijkheid om een kijkje in de keuken te nemen.

Juiste knopjes
Om de gebruiker optimaal te ondersteunen bij dit nobele streven, vragen de gezondheidsapps specifieke gegevens van de gebruiker. Op deze manier kunnen zij op maat gemaakte schema’s leveren om optimale individuele vooruitgang te kunnen boeken. In het proefschrift wordt echter aan de bel getrokken, aangezien deze gegevens vaak ook voor andere doeleinden worden gebruikt. Zo kunnen deze apps de aangeleverde gegevens bijvoorbeeld gebruiken om jou gespecificeerde advertenties aan te bieden.

”Als je een beetje weet op welke knopjes je op welk moment moet drukken, dan kun je alles naar je hand zetten” – Marijn Sax

De schrijver van het proefschrift Marijn Sax, promovendus aan de Universiteit van Amsterdam, ziet dat er hier sprake is van tegengestelde belangen. De gezondheidsapps werken wel vanuit de belofte de gebruiker zo goed mogelijk te helpen, maar hebben in de praktijk alleen het doel voor ogen om zoveel mogelijk geld te verdienen. ”Uiteindelijk ben je er alleen om een winstgevend onderdeel van de app te zijn. Deze ‘manipulatie’ is echt niet bedoeld om jou persoonlijk kapot te maken, maar het gaat ook niet samen met het idee dat de app jou optimaal met je gezondheid gaat helpen.”

De commerciële gezondheidsapps zijn vaak Amerikaanse ondernemingen die met veel kapitaal zijn opgericht en die moeten elk kwartaal bepaalde groeicijfers kunnen overleggen, want anders wordt de stekker eruit getrokken. ”Dat is simpelweg hoe de financiering in Silicon Valley werkt. Met het verkregen kapitaal moet je kunnen aantonen dat er groei zit in je bedrijf en daarom is manipulatie daar een gevolg van”, meent Sax. Vooral als gebruikers lang en veelvuldig gebruikmaken van de apps, worden zij steeds sterker beïnvloed. ”Als je een beetje weet op welke knopjes je op welk moment moet drukken, dan kun je alles naar je hand zetten.”

45.000.000 kilo afvallen
Een voorbeeld van zo’n gezondheidsapp is de calorieteller MyFitnessPal. Deze app heeft inmiddels 80.000.000 actieve gebruikers. In de algemene tekst doet de app de belofte dat het je optimaal gaat helpen om af te vallen en een gezond eetpatroon op te bouwen. ”We hebben onze gebruikers geholpen om gezamenlijk al meer dan 45.000.000 kilo af te vallen.” Als je vervolgens op het beginscherm komt, kun je net als bij Instagram door verschillende berichten heen scrollen. ”Dan merk je gelijk dat je een hele hoop gesponsorde content tegenkomt. Deze content is er helemaal niet op gericht om jou met je calorieën bezig te laten zijn, maar om jou constant te confronteren met allerlei andere invalshoeken met betrekking tot gezondheid”, vertelt Sax.

”Ze willen jou zo lang mogelijk in de app houden en ervoor zorgen dat je dit deelt met je vrienden, maar bovenal dat je steeds meer gezondheidsproducten en -diensten afneemt. Terwijl je alleen de insteek had om je calorieën bij te houden, ben je eigenlijk in een soort gezondheidsfuik gelokt.” Feit blijft echter wel dat je als gebruiker zelf bepaalt welke gegevens je aanlevert en of je gebruikmaakt van de diensten van deze apps. Daarom zou je kunnen stellen dat de gebruikers misschien wel moeten accepteren dat deze manipulatie een inherent gevolg is van de hulp van de apps. Sax is echter van mening dat er wel degelijk een oplossing moet komen: ”Als wegen structureel slecht worden onderhouden en er daardoor veel mensen overlijden aan auto-ongelukken, dan wil je ook strijden om de wegen te verbeteren zonder dat je stopt met autorijden.”

”Ze kunnen weten wanneer je ongesteld bent, als je een blessure hebt en wanneer je vakantie hebt” – Esther Crabbendam

Daarom wordt deze strijd ook daadwerkelijk in de praktijk gevoerd. Een van de bewegingen uit Nederland die zich hiermee bezighoudt, is Bits of Freedom. Deze organisatie noemt zich de waakhond van de internetvrijheid binnen Nederland. In de grondwet staat namelijk opgenomen dat burgers recht hebben op privacy en op communicatievrijheid. Onder dat laatste valt ook of een app kan bepalen wat de gebruiker wel of niet te zien krijgt. Deze grondrechten hebben dan ook een duidelijke link met de kwestie van de gezondheidsapps.

Privacy-instellingen uitpluizen
Esther Crabbendam zet zich als werknemer van Bits of Freedom in voor deze burgerrechten. Zo staat in de wetgeving dat organisaties duidelijk moeten maken welke gegevens zij verzamelen en wat daarmee gebeurt. ”Dat is iets wat momenteel vaak niet het geval is. Meestal kun je aanvinken dat je instemt met de privacy-instellingen, maar die moet je vervolgens wel zelf helemaal uitpluizen. Dat is niet in lijn met de wet”, vertelt Crabbendam. De apps zijn namelijk verplicht om bondig en transparant aan te gegeven wat er met de gegevens gebeurt.

Zelfs op de meest gedetailleerde gegevens kunnen de apps inspelen. ”Ze kunnen weten wanneer je ongesteld bent, als je een blessure hebt, wanneer je vakantie hebt en op basis daarvan worden die gepersonaliseerde advertenties getoond. Mensen hebben er eigenlijk nauwelijks weet van dat er een hele markt achter zit.” Een betere bewustwording hiervan zou volgens Crabbendam dan ook helpen bij het beperken van de manipulatie. ”Voor je een app downloadt, is het verstandig op te kijken of er überhaupt privacy-voorwaarden zijn, maar ook zeker of er goed wordt uitgelegd wat er met jouw data gebeurt.”

Nog vijftien wetten
Niet alleen als individu kun je de manipulatie beperken, maar er zijn ook verschillende instanties die hierop controleren. Sax is van mening dat het probleem niet zit in de regelgeving, want die is redelijk dichtgetimmerd, maar in de handhaving van de regels. ”Ze kunnen nu wel nóg vijftien wetten bedenken die daar nóg beter op aansluiten, maar er is gewoon handhavingscapaciteit nodig. De Autoriteit Persoonsgegevens, maar ook de Autoriteit Consument en Markt werken met zo’n 500 fte, maar die hebben een gigantisch takenpakket.” Zo zijn zij verantwoordelijk voor het controleren van internetgiganten als Google, Facebook, Instagram en Twitter. ”En dan zijn ze nog niet eens begonnen aan de gezondheidsapps. Dat is natuurlijk niet te doen.”

”Terwijl je alleen calorieën wilde bijhouden, ben je eigenlijk in een gezondheidsfuik gelokt” – Marijn Sax

Ook Crabbendam beaamt dat het probleem in Nederland in de handhaving zit. ”Op dit moment moet de Autoriteit Persoonsgegevens zoveel instanties controleren, er zijn zoveel meldingen van datalekken, dat het lastig is voor ze om dit probleem aan te pakken. Het zou dus goed zijn om de mogelijkheden voor de Autoriteit Persoonsgegevens uit te breiden zodat zij veel meer als waakhond kunnen optreden. De overheid zou daarin ook wat meer het goede voorbeeld kunnen geven.”

Daarnaast is er nog een derde partij die de manipulatie kan beperken en dat zijn de gezondheidsapps zelf. Zij moeten meer verantwoordelijkheid nemen voor de bescherming van hun eigen gebruikers. ”Ik kan me goed voorstellen dat een app geld moet verdienen, maar dan moeten zij misschien maar een klein bedrag vragen voor de diensten”, opteert Crabbendam. Als zij namelijk echt jouw vriend zijn, dan zouden ze je helpen, maar toch jouw privacy respecteren, zal ook Stephen King hoogstwaarschijnlijk onderschrijven.

 

Edo van Rossum



Geen reacties mogelijk.

artikelen van Edo van Rossum:
Gezondheidsapps beïnvloeden je ongemerkt
Gendervaagheid leidt tot uitsluiting topsporters