Programma’s als 24 Uur Met, Temptation Island en het boek 1984 van George Orwell hebben iets gemeen. Men staat 24/7 onder toezicht van camera’s. In China lijkt dit realiteit te zijn geworden. Een sociaal kredietsysteem waar het volk onder toezicht staat en in de gaten wordt gehouden. Maar is het echt zo erg? “Er is een enorme mismatch in wat de rest van de wereld denkt dat het systeem inhoudt en hoe het echt zit.”

Het sociaal kredietsysteem in China is niet uit de lucht komen vallen. Het is een systeem dat zijn oorsprong in 2002 vindt, vertelt Adam Knight. Hij is PhD student aan de Universiteit Leiden en doet onderzoek naar precies dit onderwerp. “Sinds 2002 is het systeem drastisch veranderd, van enkel economisch, naar iets wat ook op gezondheidszorg en veiligheid werkt.” Onder leiding van Secretaris-Generaal Xi Jinping is deze drastische verandering doorgevoerd. Knight: “Hij heeft een routekaart gemaakt over wat sociaal krediet moet worden.” De eerste versie van deze routekaart is in 2014 gepubliceerd.

Structuur
Het sociaal kredietsysteem in China bestaat dus al langer dan verwacht. Het is vaak opgepakt door de media als een vorm van Big Brother. Dit is volgens Knight niet helemaal waar: “Het puntensysteem waar vaak over gesproken wordt, bestaat amper hierbinnen.”

China heeft een kleine regeringstop. Binnen die top is niet de expertise om dit systeem uit te werken. “De regering zet een raamwerk uit, dat vervolgens naar de provincies gaat”, aldus Knight. Het is aan provincies om te kijken hoe zij dit willen invullen. Sommige provincies kiezen daarbij voor een puntensysteem, maar dit is een forse minderheid, vertelt Knight. Er wordt op lokaal niveau samengewerkt met bedrijven om het systeem te realiseren.

De samenwerking tussen bedrijven en de regering gaat wel moeizaam. De regering is erg controlerend. Bedrijven halen hun winsten uit het hebben van data. De regering wil echter dat bedrijven de data die ze hebben bundelen. Op deze manier ontstaat er een overkoepelend systeem. Bedrijven zijn hier tegen en laten dit ook merken.

Knight: “China kiest er ook bewust voor om het experiment per provincie te doen, mocht er dan tegenstand komen, dan is dat maar in een klein deel van het land.” China is een autoritair land. Het heeft geen vorm van terugkoppeling, zoals verkiezingen in een democratie.

Een andere reden voor het experimenteren op lokaal niveau is de mogelijkheid tot innoveren, vertelt Knight. Er worden verschillende versies van het systeem uitgewerkt, om zo te kijken wat het meest wenselijk is. China wil een belangrijke macht zijn, ook op het gebied van big data.

De volgende fase is de regering die controle terugneemt. Dit gebeurt door opnieuw te centraliseren. Er wordt al gewerkt aan een wet over het systeem, die in de komende maanden verwacht wordt.

Blacklisting
Voor het sociale kredietsysteem bestond, was het handhaven van straffen erg lastig. Er was namelijk geen samenwerking tussen provincies. Hierdoor was het makkelijk om onder een straf uit te komen. Knight: “Als je een boete niet wilde betalen, verhuisde je gewoon naar een andere provincie en was het probleem opgelost.”

Met de komst van blacklisting is dat verleden tijd. Dit werkt namelijk op nationaal niveau. Blacklisting werkt als volgt: je rijdt door rood en krijgt hiervoor een boete. Totdat je die boete betaalt, kom je op een zwarte lijst. Hierdoor kan je niet meer met de trein, een hotel boeken of zelfs je kinderen naar school sturen. Je moet dus leven met beperkende maatregelen tot je de boete betaalt.

Knight: “Het systeem dwingt hierbij Chinese burgers om zich aan de regels te houden.” Het creëert verantwoordelijkheid en het moet burgers afschrikken strafbare feiten te plegen.

Aan dit systeem zitten haken en ogen, zoals ook naar voren komt in het onderzoek van Knight. Er is een groot debat gaande over de fouten van het systeem. Wat gebeurt er als iemand de boete niet kan betalen? Hoe lang moet je op de zwarte lijst blijven? Dit zijn vragen die erg spelen. Er zijn momenteel nog veel onrechtvaardigheden. Knight: “Het Chinese volk mengt zich ook in dit debat.”

Florian Schneider, China-specialist aan de Universiteit Leiden, kijkt hier iets negatiever tegenaan. Volgens Schneider moedigt het systeem negatieve uitkomsten aan. Burgers moeten zichzelf meten en opletten gewenst gedrag te vertonen. Wat gewenst gedrag precies is, houdt de regering expres vaag. “Op het moment dat het dan fout gaat, kan de regering zich beroepen op die vage regels”, aldus Schneider.

Waarom is dit systeem nodig?
Dat het sociaal kredietsysteem een hele operatie is, mag wel duidelijk zijn. De achterliggende vraag is waarom de regering het nodig vindt om dit systeem door te voeren. Schneider vindt de oorzaak in het sociale wantrouwen van het Chinese volk. “Vanwege de Culturele Revolutie in China is een hele generatie verloren gegaan, die heeft geleerd alleen aan zichzelf te denken”, aldus Schneider.

Tijdens de Culturele Revolutie werden miljoenen mensen vervolgd en gemarteld. Er werd van je verwacht om op je buurman te letten. Mensen leerden om elkaar niet te vertrouwen. Liegen en bedriegen was dagelijkse kost, vertelt Schneider.

Volgens Knight ligt de oorzaak minder cultureel: “China heeft een enorm laag niveau van welvaart en sociale zekerheid. Er is slecht geregelde gezondheidszorg en belastingen.” Men moet voor zijn eigen hachje zorgen. Ook gaan grote veranderingen, waar China vanwege de Culturele en Industriële Revolutie doorheen ging, gepaard met sociaal wantrouwen.

Het systeem is er om te zorgen voor chengxin. Hier is geen rechtstreekse vertaling voor, maar het staat voor eerlijkheid en betrouwbaarheid. Dit hoort bij de kernwaarden van het socialisme, zoals die door Xi Jinping zijn opgeschreven. Het systeem moet het onderliggende probleem van sociaal wantrouwen oplossen. Knight: “Het systeem zal de fundamentele problemen niet oplossen, maar het kan zeker helpen.”

Schneider is sceptisch: “Het systeem schiet zichzelf in de voet.” Als het doel is om vertrouwen terug te krijgen, is de enige mogelijkheid daarvoor eerlijkheid. Dit complexe systeem is niet transparant genoeg om dat probleem op te lossen.

Het Chinese volk
Volgens Schneider is het Chinese volk verdeeld over het systeem, vooral in klassen. “De middenklasse vindt sociale stabiliteit zo cruciaal, dat zij leven met de beperkende maatregelen”. Anderen zijn sceptisch en geven meer om hun privacy. Zij willen inzicht in wat de regering precies met hun gegevens doet. Schneider heeft met verschillende mensen uit China gesproken. Hij vertelt dat het algemene gevoel is dat men zich ongemakkelijk voelt om constant onder toezicht te staan.

Knight vertelt dat men over het algemeen wel iets van persoonlijke privacy wil inleveren als er iets voor terug komt. Er is steun voor het systeem. “Er is vooral een levendig debat over wat voor maatschappij China is geworden en welk systeem hierbij past.”

Propaganda
Om het systeem onder het volk te promoten, gebruikt de regering propaganda. Schneider: “Kwaliteit en prestatie is belangrijk onder het volk en de regering legt hier veel nadruk op.” Het begon met een beloning voor gemeenten die harmonieus gedrag lieten zien.

Volgens Knight is er propaganda om de oplossing van het probleem aan te pakken. “Er worden veel voorbeelden laten zien van goede burgers, om anderen te stimuleren.” Het is een manier van de regering om de maatschappij in de goede richting te duwen.

Knight vindt wel dat het woord propaganda misplaatst is: “Elk land gebruikt een vorm van propaganda om beleid te realiseren, zo ook China.” Hij vindt dat alles wat met China te maken heeft, vaak meteen een negatieve lading krijgt. Niet alleen China gebruikt data voor krediet. Toch wijst men snel naar China als het gaat om zorgen over privacy en toezicht houden. China wordt vaak als slecht weg gezet.

“Het is belangrijk voor de rest van de wereld om te weten hoe het systeem echt in elkaar zit, voordat men een oordeel uitspreekt”, aldus Knight. Westerse landen begrijpen het systeem niet. Het komt niet rechtstreeks uit het boek 1984 van George Orwell. Knight vindt dan ook dat het systeem eerst begrepen moet worden door andere landen, voordat ze het wegzetten als Big Brother.

Foto: Diego Aviles (Flickr, CC BY NC 2.0)