Een detox, door middel van een sapkuur, zou dé manier zijn om je lichaam te ontdoen van allerlei giftige en schadelijke stoffen. Hier komt ook nog eens bij dat sapkuren helpen bij afvallen. Maar is een sapkuur wel zo gezond als sommige aanbieders hiervan beweren en kan een sapkuur je lichaam ondersteunen in het reinigen van giftige stoffen? “Laat ze eerst maar eens met wetenschappelijk bewijs komen.”

Met één druk op de knop staat de pakketbezorger met je sapkuur de volgende dag al op de stoep. En de keuze is reuze: bedrijven bieden een één-, drie-, vijf- en zelfs zevendaagse sapkuur aan, waarbij je op één dag slechts zes groente- en fruitsappen mag drinken. In je handen krijg je een doos vol met verschillende sappen gedrukt. Snijbiet, kaneel, paarse wortel, rode kool, Spaanse peper of Kurkuma; noem het maar op. Alles is terug te vinden in de sapjes. En deze sapkuur zou je lichaam resetten, ontgiften en je haar, huid en nagels weer doen stralen. Zelfs Patty Brard zou al tien kilo in drie weken zijn afgevallen door middel van een sapkuur! Een sapkuur klinkt bijna te mooi om waar te zijn.

Dagelijks worden we blootgesteld aan allerlei stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.  Deze stoffen krijgen we op verschillende manieren binnen: via onze huid, ademhaling en ons voedsel. Op dit verschijnsel haken aanbieders van detox-producten maar al te graag in. Hun producten zouden namelijk de oplossing zijn voor het verwijderen van opgehoopte gifstoffen in ons lichaam. Dit alles om de gezondheid te verbeteren. Een van deze detox-producten is de sapkuur: “Met de sapkuur ondersteun je de organen die je lichaam reinigen, zoals je lever, nieren en darmen”, stelt een van de aanbieders. Maar wat houdt detoxen precies in?

De term detoxen (ontgiften) wordt in de reguliere geneeskunde gebruikt voor het verwijderen van schadelijke gifstoffen uit het lichaam, zoals: drugs, alcohol en gif. Zo stelt Dr. Jurjen Boonstra, verbonden aan de maag-darm-leverziekten afdeling van het LUMC , in een gezamenlijk interview. “Je lichaam is natuurlijk zelf een grote detox-machine, waarbij de lever en de nieren de belangrijkste rol spelen.” De lever is in dit verwerkingsstelsel het belangrijkste orgaan. De lever zorgt voor de afbraak van schadelijke stoffen (detoxificatie). De uitscheiding van deze schadelijke stoffen vindt plaats via de gal. Deze stoffen worden uiteindelijk via de ontlasting verwijderd of via het bloed naar de nieren getransporteerd en tot urine gevormd; om vervolgens uitgeplast te worden. Het lichaam heeft dus eigenlijk geen hulp nodig in het uitscheiden van toxische stoffen.

Een grote detox-machine

De sapkuur is ondanks het gemis aan wetenschappelijk bewijs voor zijn werking een populair product. Veel gebruikers stellen dat ze zich energieker voelen door de detox. Het is in het begin vaak afzien, maar uiteindelijk voelen velen zich gezonder na gebruik. Ook merken deze consumenten dat ze door de sapkuur snel afvallen. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat de maag op een gegeven moment leeg is door de minimale inname van voedsel. Detoxen moeten we dan ook anders definiëren wanneer het gaat om een sapkuur. We moeten een sapkuur eerder zien als een vastendieet. Bij een vastendieet vast je twee dagen per week. Dat wil zeggen dat je zo goed als niets eet. Je mag op die dag wel water, thee en koffie drinken en twee kleine maaltijden consumeren. De sapkuur sluit dus niet aan bij de wetenschappelijke definitie van detoxen.

Desondanks beweren aanbieders van sapkuren dat een detox-kuur je lichaam ondersteunt in het uitvoeren van zijn natuurlijke functies. Zo meldt sapje.nl: “Je kunt je lichaam ontgiften met een kuur vergelijken met het reinigen van de filters van je auto. Daarmee zorg je dat deze optimaal blijft presteren.” Dit is niet het geval volgens Herold Metselaar, leverarts van het Erasmus MC. Hij stelde bij het programma Kassa van de omroep BNNVARA dat sapkuren zelfs potentieel gevaarlijk zijn. Volgens onderzoeksdiëtist en schrijver (voor internetblogs en (vak)tijdschriften) Rob van Berkel “is dat afhankelijk van hoe lang en streng het vastendieet is. Kortdurend vasten is geen probleem wanneer je gezond bent. Langdurig vasten kan op den duur voor voedingstekorten en verlies van spiermassa zorgen. Dat is iets wat je niet wilt.”

Er zijn enkele gevallen waarbij men het lichaam kan ondersteunen in het verwerken van giftige stoffen. Zo stelt maag-darm en leverarts Boonstra: “Er zijn in de geneeskunde soms mensen die zelf intentioneel een vergiftigingspoging doen en dan zijn er wel mogelijkheden, beperkt overigens, om te kijken of je echt een opname van die stoffen kan remmen.” Wederom moet de werking van een sapkuur worden gezien als een vorm van diëten. Een sapkuur kan dan ook werken als een verantwoorde manier om na te denken over je dieet. Bewustwording van je voedselinname is volgens veel diëtisten een eerste stap naar een verandering in je eetpatroon. Boonstra gelooft verder niet in de bewering van commerciële bedrijven om van stoffen af te komen die iemand zouden vergiftigen door middel van een sapkuur. “Laat ze eerst maar eens met de wetenschappelijke onderbouwing komen, want die is er nog niet.”

Reset-knop

Het is dus niet zo dat een detox door middel van een sapkuur vergelijkbaar is met het verwisselen van de filters van je auto. Dat stelt ook diëtist Van Berkel: “Nee, er is niet zoiets als een ‘reset-knop’. Door het volgen van een sapkuur zal je minder calorieën binnenkrijgen waardoor je gewicht verliest. Je kleding gaat losser zitten en je voelt je wat energieker. Een (tijdelijk) effect van ieder energiebeperkt dieet.” En dat is ook precies de kanttekening die veel aanbieders van sapkuren bij hun producten moeten maken. Afvallen met behulp van een vastendieet is vaak tijdelijk. Bovendien, zegt  Van Berkel: “Het kan zijn dat je stimulerende stoffen zoals cafeïne en alcohol laat staan, waardoor je wellicht beter gaat slapen. De sapkuur zou dan gewerkt hebben. Met het verwijderen van gifstoffen heeft het echter niets te maken.”

Enkel negatief hoeft een sapkuur niet te zijn. Er bestaat onderzoek over de effecten van sapvastenkuren op de gezondheid en het welzijn van volwassenen in kuuroorden. De deelnemers van deze specifieke onderzoeken zijn vaak willekeurig geselecteerd. Er wordt hierbij  gelet op mensen met zowel gezondheidsklachten, als zonder gezondheidsklachten. Met name in Duitsland en de Scandinavische landen zijn de onderzoeken populair. Uit een onderzoek naar een willekeurig kuuroord in Nederland blijkt dat een sapvastenkuur een positieve werking heeft op zowel zieke als gezonde deelnemers. Hier moet echter wel de kanttekening bij worden gemaakt dat de deelnemers in de kuuroorden onder begeleiding stonden van professionals. Ook konden zij gebruik maken van andere detox-middelen, zoals sauna’s en zwembaden. Ook kregen de gasten het advies om koffie, alcohol en zoetigheden te laten staan, vroeg naar bed te gaan, geen televisie te kijken, stress te vermijden, etc.

Van Berkel plaats daar nog meer kanttekeningen bij: “Het betreft een eindscriptie voor de HBO opleiding ‘Complementary Alternative Medicine’ die niet in een peer-reviewed tijdschrift is gepubliceerd. De studie bevatte geen controlegroep, de gemeten uitkomsten berustten op zelfrapportage en het aantal uitvallers was hoog. Verder zal de doelgroep (kuuroordgasten) waarschijnlijk positieve verwachtingen hebben gehad.”

Paardenmiddel en placebo

Of een sapkuur aan te raden is? Dat ligt er volledig aan hoe je de sapkuur wil gebruiken. Wanneer men bewust bezig gaat met zijn of haar eetpatroon, dan kan een sapkuur daar aan bijdragen. Ook Van Berkel sluit zich hierbij aan: “Er is weinig op tegen wanneer iemand tijdelijk een sapkuur wil doen en zich daar goed bij voelt. Het is echter geen oplossing voor het kwijtraken van gifstoffen en gewichtsverlies op de langere termijn.” Wanneer dezelfde vraag aan Boonstra wordt gesteld, antwoordt hij lachend: “Nee.” We moeten de term detoxen door middel van sapkuren anders interpreteren. Het moet gaan over de verbetering van je voedselpatroon. Aanbieders van sapkuren hebben dan ook niet het recht om op hun website te verkondigen dat een sapkuur het lichaam ondersteunt in het reinigen van giftige stoffen. Een sapkuur als afslankproduct is een paardenmiddel. Zonder wetenschappelijk bewijs moeten we een sapkuur in de geneeskunde zien als een placebo.

Foto: Nick Youngson, Alpha Stock Images (CC BY-SA 3.0)