Misschien heb je het zelf wel eens meegemaakt. Je ligt heerlijk  weg te dromen na een zware dag op het werk. Na enige tijd komt er een moment dat je jezelf realiseert dat er wel hele onrealistische dingen lijken te gebeuren. Plotseling besef je dat je helemaal niet wakker bent, maar je bewust bent geworden in een droom. Gefeliciteerd, je zit midden in een lucide droom!

De gelukkigen onder ons hebben vanuit zichzelf al regelmatig lucide dromen, maar de meesten moeten het leren. Als je eenmaal een getrainde lucide dromer bent, kun je zelf je dromen sturen. Dit sturen van dromen wordt steeds vaker in een adem genoemd met de bekende cognitieve methoden om mensen met een posttraumatische stoornis (PTSS) te behandelen.

Angststoornis

Een posttraumatische stoornis ontstaat wanneer je een bepaald trauma niet (volledig) hebt verwerkt. Het is een angststoornis, wat bij ongeveer 20 procent van de mensen met een trauma het geval is. Door deze constante angst kunnen er vele problemen ontstaan. Het lichaam staat vaak op spanning, je schrikt snel en je bent waakzaam. Het naarste scenario is dat mensen nachtmerries kunnen ervaren. Dit zijn vaak herbelevingen van specifieke gebeurtenissen uit het verleden.

Het verschil tussen PTSS en andere psychische stoornissen is dat PTSS altijd een direct gevolg is van een trauma. Je vermijdt bij PTSS niet direct het trauma, maar de herinnering eraan. Hierdoor ga je plekken en dingen vermijden die je doen denken aan die specifieke situatie. Sommige mensen zijn sneller vatbaar voor het krijgen van een trauma. De kans op PTSS kan namelijk vergroot worden door eerdere trauma’s, emotionele instabiliteit en andere belangrijke levensgebeurtenissen. Hierbij kun je denken aan echtscheidingen, ontslag, ziekte en verlies van een dierbare.

Behandeling

Er zijn diverse manieren om mensen met PTSS te helpen en begeleiden. Zo probeert men vaak via een therapeut bepaalde gedachtes te veranderen. Deze cognitieve gedragstherapie gaat ervan uit dat de manier waarop je denkt, invloed heeft op wat je voelt en wat je durft te doen.

Vivianne Janson, medewerker bij PSYTREC, een expertisecentrum voor behandeling van PTSS, vertelt dat er twee psychologische behandeltrajecten zijn om PTSS aan te pakken. ‘Zo krijgen cliënten een intensief traject, waarbij de cliënt zowel EMDR- als exposurebehandelingen krijgt aangeboden. Bij EMDR wordt de traumatische gebeurtenis door de cliënt opgehaald vanuit het langetermijngeheugen en wordt er een afleidende stimulus gebruikt, zoals een vinger of een lichtje dat de cliënt moet volgen met de ogen. Het werkgeheugen krijgt in dit geval te veel informatie te verwerken, waardoor beelden vervagen en emotionele waarden verloren gaan. Bij de exposurebehandeling wordt de belastende herinnering tot in detail opgehaald en wordt de herinnering door het er over te hebben steeds meer iets van het verleden. Ook wordt de behandelmethode aangevuld met een speciaal sport- en bewegingsprogramma, omdat wetenschappelijk is bewezen dat sporten de effecten van de behandelingen versterkt.’

Volgens Eric Vermetten, hoogleraar biologische en psychische aspecten van psychotrauma, spelen bij de behandeling nog vele andere belangrijke aspecten een rol. ‘Het is belangrijk om voordat de medicatie of psychotherapie begint, de voorafgaande factoren bij een trauma goed in beeld te krijgen. Dit zijn hele diverse factoren zoals: voorgeschiedenis, familiegeschiedenis, vroegkinderlijke trauma en genetische samenstelling.’

Lucide dromen

Een methode die steeds meer op lijkt te komen is het fenomeen lucide dromen. Bij een lucide droom ben je jezelf bewust van de droom waarin je jezelf bevindt, waardoor je droom stuurbaar wordt. Vermetten: ‘Bij lucide dromen wordt in de droom zelf geprobeerd de droom te wijzigen. De patiënt probeert daarbij tijdens de droom als het ware ‘helder’ te worden en zo in te grijpen in de nachtmerrie.’ Door deze techniek kunnen patiënten die nachtmerries ervaren de nachtmerries eigenhandig de nek omdraaien.

Toch is het gebruik van lucide dromen nog niet mainstream in Nederland.  Janson van PSYTREC ziet bijvoorbeeld geen toename in het gebruik van lucide dromen. Vaak is deze techniek nog niet nodig, omdat de cognitieve therapieën blijken te werken. De behandeltrajecten van PSYTREC zijn volgens Janson bijvoorbeeld erg succesvol. ‘Het aantal diagnosevrije patiënten is van 2015 tot 2019 gestegen met 15 procent. Ook ervaart ongeveer 91 procent een belangrijke klinische daling van symptomen.’

Ook voor mensen zonder PTSS en nachtmerries kunnen lucide dromen diverse voordelen opleveren. Als je eenmaal getraind bent in het controleren van je dromen kun je je diepste angsten overwinnen. Daarnaast kun je ermee je creativiteit  vergroten en kun je op den duur alles doen wat je zelf maar wenst. Zwerkbal spelen met Harry Potter of onderwater kunnen ademen? Alles is mogelijk in een lucide droom.

Oefening baart kunst

Velen van ons hebben helaas veel oefening nodig om het lucide dromen onder de knie te krijgen. Hier zijn diverse manieren voor. Het belangrijkste is dat je een bepaald bewustzijn creëert als je wakker bent. Je continu afvragen of je wakker bent is hierbij noodzakelijk. Deze vraag zal je jezelf dan ook vaker stellen in je droom, wat de kans op bewustzijn vergroot.

Naast dit creëren van bewustzijn als je wakker bent, kunnen reality checks, mantra’s en een dromendagboek de kans op lucide dromen ook laten toenemen. De kans op een lucide droom is het grootst tijdens je Rapid Eye Movement (REM) slaap. Dit is vaak twee uur voordat je wakker hoort te worden. Hier is het lichaam het meest ontspannen en zijn juist de hersenen het meest actief.

Een ander cruciaal aspect is meditatie en ontspanning, wat volgens Vermetten ook een behandeling op zich is. ‘Een alternatief voor de behandeling van mensen met PTSS zijn non-verbale therapieën. Hierbij kun je denken aan yoga, meditatie en drama.’ De literatuur over lucide dromen geeft aan dat meditatie belangrijk is bij het ontwikkelen van luciditeit. Enkelen zien lucide dromen zelfs als een vorm van slaapmeditatie, terwijl anderen luciditeit als bijproduct van meditatie zien.

Voordelen

Ondanks dat lucide dromen nog niet mainstream is en nog niet per se nodig blijkt, geeft onderzoek aan dat het gebruik van lucide dromen diverse voordelen kan opleveren bij mensen met nachtmerries en trauma’s.

Allereerst worden de nachtmerries op zichzelf minder eng, omdat de patiënten voorafgaand al het gevoel hebben dat zij zelf de volledige controle hebben. Daarnaast kunnen er snelle resultaten geboekt worden, wat de patiënten motiveert om door te blijven gaan. Luciditeit kan namelijk binnen ongeveer zes weken worden aangeleerd en er kan al na één sessie significante vooruitgang worden geboekt. Ook krijgen de meeste patiënten door de oefeningen een kritischere houding tegenover hun eigen dromen, wat ze soms wakker laat worden voor de nachtmerrie überhaupt kan plaatsvinden. Patiënten hebben dus maar een korte periode een therapeut nodig en kunnen er veelal zelfstandig mee aan de gang. Een relatief goedkope methode dus.

Oorlogshelden

Een goed voorbeeld van mensen met ernstige nachtmerries zijn militairen en ex-militairen die trauma’s hebben opgelopen tijdens hun diensttijd. Volgens het veteraneninstituut hebben ongeveer 5 procent van de Nederlandse veteranen last van PTSS, terwijl 15 procent een of twee symptomen vertoont. De meest voorkomende trauma’s onder militairen zijn beschoten worden, menselijk leed zien en het gezien hebben van dode of gewonde mensen. Deze trauma’s gaan vaak gepaard met nachtmerries. Bij zo’n nachtmerrie wordt de situatie exact herleefd. Ze spelen als het ware de hele scene opnieuw af. Liggend in het gras, omringd door dode lichamen, proberen ze in hun slaap de kogels te ontwijken, precies zoals ze het in hartje Afghanistan hebben meegemaakt. De nachtmerrie laat ze exact dezelfde emoties ervaren. Angst, verdriet en pijn komen dus regelmatig om de hoek kijken.

Naast de lucidedromentechniek is er nog een steeds populairder wordende methode. Er worden nu speciale honden opgeleid, die herkennen wanneer een patiënt last heeft van een nachtmerrie, zodat diegene wakker gemaakt kan worden. Zo’n PTSS hulphond leert stress te herkennen bij het baasje, zoals bij het trillen van de knie. Honden hebben een beter zintuigelijk waarnemingsvermogen, waardoor een hond veel beter spanning, woede en verdriet kan aanvoelen. Als de hond merkt dat het baasje te veel spanning heeft, kan hij voor ontspanning en afleiding zorgen. In vergelijking met de lucide droom techniek is dit wel een relatief duur alternatief, omdat het aanleren van lucide dromen onder begeleiding gewoonweg eenvoudig aan te leren is.

Lucide dromen is misschien nog niet mainstream bij het behandelen van PTSS, maar het fenomeen op zich is zeer populair. Het internet staat vol met video’s en artikelen over hoe je zelf lucide dromen kunt ervaren en welke voordelen je eruit kunt halen.  Wellicht dat er in de nabije toekomst meer onderzoek wordt gedaan en het een goede aanvulling wordt op de traditionele behandeltherapieën.

Foto: Edgar Languren (Flickr, CC0)