Een wereld zonder sociale media, kunnen we het ons nog voorstellen? Onze kinderen en jongvolwassenen in ieder geval niet. Wat zouden ze moeten zonder Whatsapp om contact te houden met klasgenoten, TikTok om filmpjes te maken en Instagram om de nieuwste berichten van hun idolen te bekijken? Ook in de klaslokalen zijn mobiele telefoons niet meer weg te denken. Onderzoekers laten zien dat er een verband is tussen intensief gebruik van sociale media en het functioneren op school.

Sociale media hebben de afgelopen jaren een steeds grotere rol in de levens van jongeren ingenomen. Uit recent onderzoek van Newcom blijkt dat jongeren van 15 t/m 19 jaar aangeven maar liefst 143 minuten per dag aan sociale media te besteden, wat neerkomt op 46 procent langer gebruik dan het landelijk gemiddelde.

Schermtijd
Kijkend naar een beeldscherm, lijken de uren voor jongeren voorbij te vliegen. Uit onderzoek van I&O research blijkt dat kinderen en jongeren (tussen 10 en 22 jaar) aangeven 3 uur en 20 minuten per dag naar een beeldscherm te kijken. De voornaamste activiteiten hierbij bestaan uit het volgen van sociale media en het spelen van (online) mobiele games.

Wat opvalt, is dat de gebruikers van sociale media en mobiele games steeds jonger lijken te worden. De cijfers liegen er niet om. Wanneer de app TikTok als voorbeeld wordt genomen, wordt duidelijk dat maar liefst 425.000 kinderen tussen de 6 (!) en de 14 jaar de app meerdere keren per week gebruiken. Enkel het aandeel van 6 tot 8-jarigen bestaat al uit 85.000 gebruikers.

Slechtere schoolprestaties
Maar heeft het intensief gebruik van sociale media en mobiele games ook  invloed op de schoolprestaties? Uit onderzoek van Regina van den Eijnden, Suzanne Geurts en Ina Koning aan de Universiteit Utrecht blijkt dat er een verband is tussen schoolprestaties en symptomen van een socialmediaverslaving.  Het verschil tussen jongens en meisjes is hierbij opvallend. Jongens blijken vatbaarder voor een gameverslaving dan meisjes. Symptomen van een socialmediaverslaving hebben bij meisjes een groter effect op de schoolprestaties dan bij jongens. Deze symptomen hangen negatief samen met het gemiddelde schoolcijfer.

Ook bleek uit onderzoek dat intensief social-mediagebruik samenhangt met een grotere kans op slechtere schoolprestaties een jaar later. Een van de zaken die volgens de Utrechtse onderzoekers negatieve invloed kan hebben op de schoolprestaties is slaapgebrek. Het gebruik van sociale media ’s avonds laat heeft invloed op de slaapkwaliteit en veroorzaakt slaaptekort. Wat vervolgens een negatieve invloed heeft op schoolprestaties van jongeren.

Schoolverzuim
De aanwezigheid van sociale media en games zorgt niet direct voor schoolverzuim, zo zeggen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam. Calixte Veerman is een van de onderzoekers en werkt in de jeugdgezondheidszorg. ‘’Psychisch in de knel zitten en problematisch gamegedrag of social-mediagebruik kunnen samengaan. In ons onderzoek vinden we dat jongeren met problematisch gamegedrag en problematisch gebruik van sociale media drie, respectievelijk vier keer vaker een SDQ-score grensgebied/afwijkend hebben.’’

De SDQ is een korte screeningslijst die de psychische problematiek en vaardigheden bij kinderen van 2 tot en met 17 jaar meet. Jongeren met deze SDQ-score verzuimen meer. Veerman: ‘’Gamen of het gebruik van sociale media kunnen een vlucht uit de realiteit of een vorm van ‘zelfmedicatie’ zijn bij jongeren met psychosociale problemen, die tevens vaker spijbelen.’’

Veerman licht verder toe hoe een verslaving in zijn werk gaat. ‘’Een verslaving zorgt ervoor dat kinderen in de problemen komen. Ze voelen de behoefte om toenemende tijd te besteden aan de activiteit waaraan ze verslaafd zijn en raken geprikkeld als ze geen tijd aan die activiteit kunnen besteden. Ook zijn ze met hun gedachten constant bij die ene activiteit. Hierdoor verwaarlozen ze andere zaken zoals vrienden, school en gezinsleden.’’

Online pestgedrag
Patrick Cicilia is leraar groep 6 op Basisschool Willem de Zwijger in Roermond. Hij geeft al 21 jaar les en heeft het gebruik van mobiele telefoons en sociale media onder basisschoolkinderen zien groeien. ‘’Als ik tien jaar geleden aan het begin van het jaar vroeg wie er een mobieltje had, waren dat er 4 van de 30. Nu zijn het er zomaar 12 van de 19. Ieder kind heeft tegenwoordig minimaal één telefoon, laptop of tablet.’’

Van collega’s die lesgeven aan de groepen 7 en 8 hoort hij een paar keer per jaar dat kinderen elkaar online pesten. ‘’Het pesten dat vroeger misschien op het schoolplein of in de speeltuin gebeurde, lijkt de afgelopen jaren steeds vaker online te gebeuren. Dit heeft invloed op het sociaal-emotioneel welzijn van de kinderen, wat op zijn beurt natuurlijk weer invloed kan hebben op de schoolprestaties.’’

Mediawijsheid
Cicilia geeft aan dat de kinderen hun mobiele telefoons in principe niet gebruiken tijdens schooltijd. Tegelijkertijd spelen scholen wel in op het veranderde medialandschap. ‘’Basisscholen zijn sinds een jaar of vier verplicht om in ieder geval iets te doen aan mediawijsheid van de kinderen. In de jonge groepen is het vooral laten zien wat het is, en wat je ermee kunt doen. In de oudere groepen, zoals groep 7 en groep 8, gaat het meer richting voorlichting. We vertellen ze wat je wel en wat je niet kunt doen, wat handig is en wat niet handig is. Onder andere om pestgedrag op sociale media te voorkomen.’’

Buiten schooltijd hebben Cicilia en zijn collega’s weinig invloed op de kinderen. ‘’De ouders hebben de belangrijkste rol in het controleren van het onlinegedrag van hun kinderen. Wat wij kunnen doen, is de ouders adviseren om zo nu en dan mee te kijken.’’

‘Het gaat om de balans’

De intrede van sociale media heeft zowel voor- als nadelen met zich meegebracht. ‘’Ik heb het gevoel dat kinderen de finesses in het sociale contact een beetje kwijtraken. Hoe start ik een gesprek? Hoe beëindig ik een gesprek? Via de mobiel kun je gewoon bellen en ophangen wanneer je wilt. Zeker op momenten dat het gesprek moeilijk wordt, is dat een makkelijke uitweg. Als je persoonlijk met elkaar in gesprek bent, ben je gedwongen het sociale contact te oefenen.’’

‘’Kinderen lijken minder vaardig te zijn geworden in conflicthantering. Ze vinden het soms al lastig als ze een groepje zien voetballen, waar ze aan mee willen doen. De stap om te vragen ‘mag ik meedoen?’ lijkt groter dan vroeger. Doordat ze steeds minder oefenen met gesprekjes met elkaar, heb ik het gevoel dat dat ook minder ontwikkeld is. Dat is een nadeel.’’

Cicilia ziet ook pluspunten. Zo lijkt de creativiteit van kinderen op een extra manier te worden aangesproken. ‘’Het geeft kinderen meer opties. Bij het maken van TikTok-filmpjes, tweets of video’s werken ze natuurlijk ook aan de creativiteit, alleen op een andere, nieuwe manier. Je hoeft sociale media niet angstvallig buiten de school te houden. Het moet een goede combinatie zijn van ‘ouderwetse’ manieren van creativiteit, zoals handvaardigheid en tekenen met nieuwe vormen. Het gaat om de balans.’’

Techreuzen krijgen de macht
Grote techbedrijven als Google, Microsoft en Facebook lijken door het vele gebruik van hun apps en diensten steeds meer macht over ons te krijgen. Met pushberichten lokken zij hun gebruikers honderden keren per dag naar het kleine schermpje in hun broekzak.

Volgens Veerman hebben deze bedrijven ook een verantwoordelijkheid als het gaat om het voorkomen van verslavingen bij kinderen. ‘’Ik vind dat de techbedrijven hierin een rol hebben. In de programmering van hun apps kan rekening gehouden worden met te lang achter elkaar of te vaak online zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld een herinnering sturen. Dit soort meldingen krijgen wij ook als werknemers wanneer we te lang achter de computer zitten.’’

‘It takes a village to raise a child’

Toch hebben ouders en opvoeders nog altijd de belangrijkste rol. Veerman: ‘’Zij zijn van eminent belang om hun kinderen te begeleiden in het gebruik van sociale media. Zij zijn primair verantwoordelijk voor het gezond laten opgroeien van hun kinderen. Zij kunnen hulp inroepen als ze zien dat hun kinderen om een of andere redenen niet goed in hun vel zitten. Daarna komen anderen in de omgeving, zoals vrienden, oma’s, opa’s, docenten, onderwijzers, sportbegeleiders, buren, jeugdgezondheidszorg professionals, jeugdhulp professionals, programmeurs en fabrikanten.’’

‘’Het adagium ‘It takes a village to raise a child’ gaat ook met betrekking tot het gebruik van sociale media op. Het gaat om bewustwording van het gebruik ervan, maar ook om pedagogische ondersteuning aan ouders over gezond gebruik van sociale media.’’

Kortom: de oplossing is dat we met zijn allen opletten op elkaars en ons eigen social-mediagebruik, in eerste plaats dat van onze kinderen.

 

Foto kader: Lucélia Ribeiro (Flickr, CC BY-SA 2.0); foto in tekst: Blogtrepreneur (Flickr, CC BY 2.0)