Kritiek op ‘Plan S’ voor Open Access

08 - 03 - 2019 ► 15:09



De wetenschap toegankelijker maken; dat is het doel van ‘Plan S’, een initiatief om alle gesubsidieerde publicaties  vrij toegankelijk te maken. Dat zou gebeuren door onderzoeken te publiceren in zogeheten ‘Open Access’ (OA) tijdschriften en -platforms. Het plan werd in september 2018 gelanceerd door een internationale groep onderzoeksfinanciers, en wil OA per 1 januari 2020 volledig invoeren in Europa. 

Vrij toegankelijke wetenschap klinkt als een goed initiatief, maar toch is er kritiek. Zo bepleitten een aantal disciplinegroepen binnen de Nederlandse Vereniging van Universiteiten (VSNU) begin februari in een reactie dat het plan, hoewel het streven wordt gewaardeerd, niet voldoende doordacht is. Ook zou het specifiek nadelig zijn voor de geesteswetenschappen.

Problematiek

Het plan zou in de eerste plaats niet functioneel genoeg zijn, omdat het niet wordt ondersteund door grote wetenschappelijke spelers. Onder andere Duitsland en Denemarken zouden geen deel willen uitmaken van Plan S, maar vooral dat grote internationale spelers als de VS niet betrokken zijn bij het Europese plan, vormt een belemmering.

Verder zou een groot deel van de grote, relevante wetenschappelijke tijdschriften niet meer toegankelijk zijn door het plan, omdat de kosten veel te hoog zouden liggen. Dat is vooral nadelig voor jongere wetenschappers, die zo minder makkelijk een internationaal gangbaar CV kunnen opbouwen.

Jeroen Bosman, expert op het gebied van Open Science aan de Universiteit Utrecht: “Het hoofdpunt van zorg is er een die je in zeer veel reacties terugziet: zullen er wel voldoende mogelijkheden zijn om te publiceren en daarbij te voldoen aan de eisen van Plan S?”

De disciplinegroepen benoemen ook aspecten van het plan die specifiek voor de geesteswetenschappen nadelig zouden zijn. Zo zou het plan unieke publicatievormen die vaak in de geesteswetenschappen worden gebruikt, zoals historische studies en tentoonstellingscatalogi, in de weg staan. En dat zijn juist publicaties die populairder zijn bij het gewone publiek. Als deze verplicht door wetenschappelijke uitgeverijen zouden worden uitgegeven, zouden ze dus juist minder toegankelijk worden dan nu. 

Veranderingen

Bosman: “Deze reactie past in het beeld dat ik zie in de vele honderden reacties op Plan S. Naast algehele waardering voor het streven naar open access zijn er zorgen rond de snelheid van de voorgestelde veranderingen en het vermeende gebrek aan overleg met het veld.”

De disciplinegroepen geven inderdaad aan niet fundamenteel tegen Plan S te zijn, maar stellen een aantal aanbevelingen voor. Ze bepleiten bijvoorbeeld zogeheten ‘hybride Open Access’, waarbij gevestigde tijdschriften sommige artikelen ook OA publiceren. Verder stelt de Vereniging onder andere voor om boekpublicaties voorlopig uit te sluiten van de OA-verplichting.

Bosman: “Ik verwacht dat de discussie op alle andere punten die de disciplinegroepen aanroeren zeker door zal gaan. Eind van de lente zal het aangepaste implementatieplan van de initiatiefnemers er zijn. Het is spannend om te zien in welke mate daarin tegemoet wordt gekomen aan de geuite zorgen.”

Eline Weterings



Geen reacties mogelijk.

artikelen van Eline Weterings:
“No Deal wordt breuk met EU en rest van de wereld”
Kritiek op ‘Plan S’ voor Open Access