Nationalisme: voor de elite, maar ook voor het volk

Foto: Mirko Tobias Schäfer (Flickr, CC BY 2.0)
07 - 04 - 2017 ► 08:19



Nederland is altijd al land van migranten geweest. Maar hoe dacht de gewone burger zelf over het vaderland? Historica Anne Petterson promoveerde op Nederlands nationalisme in de negentiende eeuw en laat in haar boek zien dat nationalisme heel anders was dan tot nu toe gedacht.

Wat betekende nationalisme eigenlijk voor het gewone volk?

“Het interessante is dat nationalisme altijd iets van de maatschappelijke elite is geweest, die daarbij hele duidelijke politiek gemotiveerde voorstellingen en symbolen had. Kijkend naar de alledaagse burger zien we dat die juist een hele andere invulling gaf aan het nationalisme. Zo waren nationalistische feesten als een bezoek van de koning momenten waarop de gemiddelde Nederlander aan zijn eigen maatschappelijke positie kon werken.”

Hoe deden ze dat dan?

“Je ziet bijvoorbeeld heel duidelijk dat winkeliers op zulke feesten deze kans aanpakten om winst te maken, door net zoals nu allerlei Oranjehebbedingetjes te verkopen. Of juist dat armoedige straten hun reputatie proberen te verbeteren door de straat zo mooi mogelijk te versieren. Maar ook waren volksspelen op deze dagen niet alleen tijdstippen waarop mensen gezellig kon samenkomen, ook konden hierbij aardige prijzen als een zilveren horloge of buidels tabak worden gewonnen.”

(foto: Universiteit Leiden)

(foto: Universiteit Leiden)

In hoeverre waren de Oranjes belangrijk voor het Nederlandse patriottisme?

“Heel erg belangrijk! Ik zou stellen dat ongeveer negentig procent van het Nederlandse nationalisme gelinkt was aan de Oranjes. Zo werd er in de geschiedschrijving toen al meer aandacht besteed aan de rol van de Oranjes dan aan bijvoorbeeld religie of oorlogen. Nog steeds speelt het koningshuis naar mijn mening een belangrijke rol, maar is die een stuk minder politiek van aard dan toen. Zo werd Koning Willem III toen als een echte volksvader gezien, die boven allerlei partijen stond en beter de belangen van het volk kon behartigen. Hoewel er politiek gezien eigenlijk geen land met hem te bezeilen was, bleef dit voor de gewone Nederlander grotendeels verborgen en werd hij veel meer vertrouwd dan de hoge heren in Den Haag.”

Na de Tweede Wereldoorlog heeft het nationalisme aardig aan populariteit verloren. Ziet u verder nog parallellen met het heden?

“Heel erg opvallend is dat er in de negentiende eeuw een proces van schaalvergroting heeft plaatsgevonden. Zo voelde de gemiddelde Hollander zich tot deze tijd nog vooral Amsterdammer of Leidenaar, aan het eind van de negentiende eeuw is het Nederlanderschap hier als nieuwe identiteit bijgekomen. Dit was zeker ook deels te danken aan een soort van beschavingsoffensief, ingezet door de elite om de grote anonieme massa op te voeden tot goede staatsburgers. Tegenwoordig zou er misschien nog een identiteit bij kunnen komen, namelijk die van Europa. Het opvallende is echter dat Europa voor de Nederlander een stuk minder zichtbaar is; naast zaken als de euro is Europa cultureel gezien onzichtbaar, wat de tegenwoordige negativiteit over de EU misschien deels kan verklaren.”

De handelseditie van het proefschrift ‘Eigenwijs Vaderland’ is te verkrijgen bij uitgeverij Prometheus.

jornprovoost



Geen reacties mogelijk.

artikelen van jornprovoost:
Sociale transitie werkt bij transgenderkinderen
Nationalisme: voor de elite, maar ook voor het volk