Wetenschappers stuiten in hun dagelijkse werk op allerlei dilemma’s en problemen. De Leidse speelfilm ‘On being a scientist‘ maakt inzichtelijk welke dilemma’s dat zijn en hoe wetenschappers daar mee om kunnen gaan. Frans van Lunteren, hoogleraar Geschiedenis van de Natuurwetenschappen, werkte mee aan het script: ‘Tussen nette wetenschap en fraude zit een grijs gebied.’

Vanwaar de keuze voor een film voor het belichten van de ‘duistere’ kant van de wetenschap?
De keuze voor film heeft een aantal voordelen ten opzichte van een hoorcollege. Kijken naar een film is leuker dan alleen maar luisteren naar de docent. Hierdoor kun je de aandacht makkelijker vasthouden. Daarnaast maakt film wetenschappelijke dilemma’s niet alleen begrijpelijk, maar ook emotioneel invoelbaar. De fictieve personages laten de kijker bijvoorbeeld concreet zien wat het betekent om geconfronteerd te worden met een plagiaatbeschuldiging of de druk om te publiceren.

Over fictieve personages gesproken, waarom de keuze voor een fictief script en niet een waargebeurd verhaal als dat van Diederik Stapel?
Dat is een interessant punt. Eigenlijk is de Stapel-affaire niet erg boeiend omdat het een geval is van hele duidelijke fraude. Dat is problematisch, maar een veel groter probleem is het grijze gebied tussen fraude en nette wetenschap. Binnen dat gebied vallen zondes die wij dagelijks allemaal begaan en een groter effect hebben dan gevallen als Stapel. Denk bijvoorbeeld aan het iets mooier maken van je data, onschuldig ogende vormen van plagiaat of druk uitoefenen op medewerkers, grenzend aan machtsmisbruik. Juist deze situaties hebben we geprobeerd in de film te verwerken.

Wat is volgens u nette wetenschap?
Dat is een moeilijke vraag. In onze colleges leggen wij aan de studenten uit dat er niet één wetenschappelijke methode bestaat die het verschil tussen goede en slechte wetenschap weergeeft. Dat is een mythe. Afhankelijk van het probleem en de situatie worden verschillende methodes met of zonder succes toegepast. Eigenlijk is er dus geen formule waarmee ik kan omschrijven wat nette wetenschap is.

Is deze film ook voor andere mensen dan studenten relevant?
Ik denk dat deze film ook voor een breed publiek relevant is, omdat wetenschap een belangrijke rol speelt in onze samenleving. Wij krijgen bijvoorbeeld te horen dat wetenschappelijk is bewezen wat we wel of niet moeten eten. Mensen hebben echter een naïef beeld van hoe wetenschap eruit ziet.

O ja, hoe naïef dan?
Men denkt dat wetenschappelijke kennis zekere kennis is. Het idee dat iets wetenschappelijk bewezen kan worden is onzin. Wetenschappelijke kennis is de beste kennis die we hebben op basis van argumenten en inzichten van dat moment. Zo zie je ook dat reclamemakers vaak claimen dat iets wetenschappelijk bewezen is. Een van de dingen die mensen moeten weten, is dat iets wetenschappelijks bewijzen wel in de wiskunde kan, maar in de natuurwetenschappen een onzinnige claim is. Een dergelijke claim heeft echter zo’n impact op ons leven, dat het goed is dat mensen met deze film kunnen zien hoe de wetenschappelijke wereld echt werkt.