Volgens het CBS lijden momenteel ruim een miljoen Nederlanders aan ‘volksziekte nummer een’, depressie. Ook zijn er schrikbarende berichten over het gebruik van antidepressiva door jongeren. Maar moet iemand zich überhaupt schamen wanneer hij of zij uitkomt voor deze ‘ziekte’? Wat als er een methode zou zijn waarbij je deze gevoelens en gedachten juist accepteert en gaat zien als iets eigens? Een veilig alternatief om om te gaan met je depressie: dat is waar de therapie ACT zijn intrede doet.

ACT – wat je tegen verwachting in niet uitspreekt als een afkorting, maar als het Engelse werkwoord ‘act’ – staat voor  Acceptance & Commitment Therapy. In de VS is deze vorm van cognitieve gedragstherapie sinds 2010 officieel erkend en mag ze het label evidence-based dragen. Dit houdt in dat op basis van veelvuldig kwalitatief en kwantitatief wetenschappelijk onderzoek de effectiviteit bewezen is. Ook in Nederland wordt deze therapie sinds enkele jaren steeds actiever beoefend en door bijna elke zorgverzekeraar vergoed. Veel therapeuten wagen zich aan de trainingen om zo een passender aanbod te kunnen bieden aan hun cliënten.

Van ACT is bewezen dat het helpt bij onder andere chronische pijnklachten, angsten en depressie. Waar ACT zich onderscheidt, is in de manier waarop er bijvoorbeeld wordt omgegaan met negatieve gedachten en gevoelens. Volgens GZ-psycholoog Mariëlle van der Poel is het “veel minder oordelend dan bestaande therapieën” en ligt de focus minder op het zoeken van de oorzaak. “Juist wanneer je er van af wil, gaat het zich aan je opdringen.” ACT sluit daarnaast ook aan bij reguliere therapieën die volgens haar iets misten. “Het leert je accepteren dat er ook negatieve gevoelens zijn en dat je deze gewoon moet ervaren.”

Je bent niet alleen
Maar het is ook een methode die laat zien dat je niet alleen bent en zeker niet de enige. Zelfs Stephen C. Hayes, de Amerikaanse grondlegger van ACT, en Gijs Jansen, die als eerste psycholoog in Nederland onderzoek deed naar ACT, schrijven in hun zelfhulpboeken over eigen ervaringen en hoe de therapie hen hielp met het omgaan van hun angsten. Ook Van Der Poel herkent zichzelf hierin: “Het gaf rust om naar zaken in mijn eigen leven te kijken, omdat het lijden als het ware menselijk werd.”

Een belangrijk aspect van ACT is mindfulness: je bewust worden van de zaken die je ervaart, maar dat je er niet altijd naar hoeft te handelen (defusie) en het vervolgens kunt accepteren. Het is aannemelijk dat mindfulness scepsis opwekt bij mensen die hier zweverige associaties bij hebben of alleen ervaring hebben met reguliere therapieën. Mindfulness vindt zijn oorsprong in het boeddhisme: een levensleer die ervan uit gaat dat lijden menselijk is, iets wat cliënten uiteindelijk leren te accepteren. In hoeverre is ACT dan geschikt voor de voorgenoemde groep? Van Der Poel meent dat in principe de therapie voor iedereen geschikt is, ongeacht je klacht, maar dat je er uiteraard wel voor open moet staan. “Je doet het natuurlijk echt voor jezelf en niet voor niks.” Gijs Jansen, psycholoog en ACT opleider bij SeeTrue zegt hierover het volgende: “Mensen zijn altijd vrij om te doen en te laten wat ze wel en niet willen, ook als dat liever vechten of vluchten is. Het is aan ons de taak om er samen achter te komen wat wel of niet werkt.”

Volgens deze meta-analyse uit 2015 lijkt er geen direct verschil te bestaan in effectiviteit tussen ACT en andere cognitieve gedragstherapieën (wat veelvuldig wordt aangedragen door critici), maar blijkt dat het wel degelijk effectief is bij depressie. “Ik denk dat ACT een volwaardig alternatief is voor traditionele cognitieve gedragstherapie of andere behandelmethodieken waarvoor de nodige evidentie is. Maar we moeten nog veel meer onderzoek doen naar de processen die leiden tot verbetering”, aldus Jacqueline A-Tjak, klinisch psychologe en mede-auteur van de meta-analyse. Aangezien de therapie nog relatief nieuw is, zijn er verscheidene onderzoeken gaande die dieper ingaan op de vraag hoe effectief ACT is in de bestrijding van depressies, zoals dit onderzoek van de Universiteit van Oslo en Universiteit van Oxford. Er wordt hierbij gekeken in welke mate ACT een rol kan spelen voor depressieve personen die gevoelig zijn voor een terugval.

Kimberly (30), een drukke moeder, is pas recent begonnen met de therapie, maar zegt dat het alsnog erg gemakkelijk is om terug te vallen in een negatieve spiraal. Wat ze er tot nu toe aan heeft gehad? “Mindfulness (als onderdeel van ACT) kan behoorlijk nuttig zijn voor iemand zoals ik, die de neiging heeft te veel in gedachten van het verleden te blijven steken.” Je wordt in ieder geval niet afgestraft, want “een terugval hoort er immers bij en ontwikkeling gaat samen met stapjes vooruit en achteruit”, zegt Van Der Poel.

Help jezelf
Overal op internet zijn verscheidene ACT zelfhulpboeken te vinden waarmee je door middel van testjes zelf aan de slag kunt. Denk aan oefeningen waarbij je positieve maar ook negatieve gedachten over jezelf noteert of vragenlijsten invult waarbij je nadenkt over de zaken waar jij het meeste waarde aan hecht. Dat klinkt eenvoudig, maar kunnen deze zelfhulpboeken ook voor een langdurig positief effect zorgen? Jansen: “Door de (denk)processen te veranderen in plaats van de klachten te bestrijden, zal je niet meer verrast worden door nieuwe, negatieve gedachten.” Het is de bedoeling dat mensen dat nieuwe denkproces automatisch gaan toepassen. “En zoals bij alles geldt: blijf oefenen.” Van der Poel beaamt dit: “Ze verwarren acceptatie met blijven zoals je bent.”

 Hoe meer zielen, hoe meer vreugd?
De keuze voor individuele therapie of groepssessies hangt ook af van de persoon. Beide vormen hebben volgens Van Der Poel voor- en nadelen: “In groepsverband ervaar je steun en realiseer je je dat je niet de enige bent, maar is er helaas minder plek voor diepgang.” Bill (32), producent bij een Amerikaans radiostation, is op aanraden van zijn behandelaar overgestapt van het gebruik van medicijnen naar onder andere ACT. Hij noemt zijn ervaringen tot nu toe “erg veelbelovend.” Enerzijds voelt hij zich onzeker over het verdere verloop, anderzijds is hij opgelucht dat er eindelijk iets goeds zit aan te komen.

Afhankelijk van iemands situatie is het mogelijk om in het begin van de behandeling (preventief) met ACT te beginnen. Als er sprake is van een echt zware depressie zal er toch eerst vanuit de basis gewerkt moeten worden, omdat het dan te confronterend kan zijn voor de persoon in kwestie, omdat hij of zij er nog niet voor open staat, legt Van Der Poel uit. Maar het is iets dat ieder zelf zal moeten ervaren. “We ontkomen niet aan de schone pijn in het leven, die hebben we allemaal.” Om van de vuile pijn (de klachten) af te komen, is het dus zaak de schone pijn te accepteren.

Met het lopende aantal onderzoeken naar de verschillende toepassingen van de therapie en de toenemende groep therapeuten in Nederland die besluiten een cursus te volgen, lijkt de aandacht voor ACT alleen maar te groeien. Is ACT dan hét alternatief van de alternatieve therapieën? Waar komt deze groeiende aandacht vandaan? Jansen geeft hiervoor twee redenen. Allereerst ontbreekt volgens hem de wetenschappelijke basis voor de DSM (classificatie voor psychische stoornissen) en het klachtgerichte denken volledig. “Zowel cliënten als therapeuten hebben steeds meer weerstand tegen deze manier van werken.” En de voor hem belangrijkste reden: “Het werkt bij iedereen die graag wat lucht in zijn hoofd wil en die meer uit zijn leven zou willen halen.”

Maar men moet niet vergeten dat het succes van de therapie afhankelijk is van verschillende variabelen. Hoewel er “inmiddels voldoende evidentie is voor de werkzaamheid van ACT bij depressie”, legt A-Tjak uit dat “verder onderzoek zal moeten uitwijzen welke cliënten het meest kunnen profiteren van welke methodiek en welke therapieprocessen. Helaas hebben we nog geen antwoord op de vraag welke therapeuten het beste uit de voeten kunnen met welke methodiek en bij welke cliënt.” Jansen adviseert: “Ervaar het zelf. Dan zal je ook ervaren dat het onmogelijk is om daarna nog terug te vallen in je oude patronen.”