Een kleine politieke stroming met een groot archief: het trotskisme. In februari verscheen het boek Een banier waar geen smet op rust, een onderzoek van Bart van der Steen en Ron Blom naar de trotskisten in Nederland. Boeken, kranten, maandrapporten van de Binnenlandse Veiligheidsdienst en interviews schetsen een beeld van de Nederlandse trotskisten, hun drijfveren en hun invloed op de Nederlandse politiek. Die hadden ze nauwelijks, aldus de Leidse historicus Bart van der Steen, specialist op het gebied van sociale bewegingen.

Wat was de aanleiding voor het schrijven van het boek?
Er bestaat al veel literatuur over de trotskisten, zoals (auto)biografieën en scripties, maar een overzichtswerk ontbrak nog. Ron Blom en ik zouden een of twee artikelen schrijven over de Nederlandse trotskisten na de Tweede Wereldoorlog, vooral op basis van een krantenonderzoek. We vonden echter steeds meer nieuwe bronnen, zoals maandrapporten van de Binnenlandse Veiligheidsdienst, vol met informatie over de beweging. Ook begonnen we mensen te interviewen over hun ervaringen binnen de trotskistische beweging. Zij verwezen ons vaak door naar andere ervaringsdeskundigen. Hierdoor werd ons manuscript steeds groter, zodat we er uiteindelijk voor kozen om een boek te schrijven.

Wie waren de trotskisten?
Onder leiding van de Russische revolutionair Leon Trotski werd in 1938 de Vierde Internationale opgericht. De trotskisten verwierpen zowel de sociaaldemocratie als het stalinisme. In de beginperiode waren de trotskisten, voornamelijk jongens uit de geschoolde arbeidersklasse. Ze hadden een revolutionaire arbeidersmassapartij voor ogen, maar hun organisatie oversteeg uiteindelijk nooit de 200 leden. De trotskistische beweging had een intellectuele uitstraling, want studie en debat stonden hoog in aanzien. In het mobiliseren van grote groepen of het organiseren van massa-acties waren ze echter minder succesvol. De trotskisten hebben hun doel van de revolutionaire massa-arbeiderspartij nooit bereikt.

Hebben de trotskisten invloed gehad op de linkse politiek in Nederland?
De trotskisten hebben nauwelijks invloed gehad op de Nederlandse politiek. Tegenwoordig zijn er slechts nog kleine politieke groepen die de trotskistische ideologie levend houden, hoewel de wortels van de Internationale Socialisten in het trotskisme liggen.

Wat vond u opmerkelijk tijdens het onderzoek?
De fascinatie voor het geschreven woord nam bij de trotskisten soms wel vreemde vormen aan. In de laatste twee oorlogsjaren gaven de trotskisten drie kranten uit, maar ze waren als organisatie niet actief betrokken bij andere verzetshandelingen. Daarnaast waren de affiches van de trotskistische beweging opvallend, omdat de leuzen op de affiches soms zó precies waren dat ze niet meer goed op de poster pasten. Het trotskisme was voornamelijk een ‘papieren beweging’, waardoor ze nauwelijks invloed hadden in de politiek.