Dat we van Heleen van Royen meer weten dan ons lief is door haar naaktselfies, is tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld. Maar de eerste literaire celebrities waren er al in de negentiende eeuw. In het Veni-project The Poet as Pop Star onderzoekt Rick Honings (Universiteit Leiden) de wortels van literaire roem in Nederland. ‘Bilderdijk was zowel een literaire celebrity als een voorman van het calvinisme.’

Vanwaar dit onderwerp?

Toen ik mijn proefschrift over het literaire leven in Leiden tussen 1760 en 1860 schreef, zag ik dat de positie van de schrijver in die honderd jaar behoorlijk was veranderd. Van een soort ambachtslieden binnen de literaire genootschappen, naar dichters en schrijvers die zich steeds onafhankelijker gingen opstellen. Ik kwam erachter dat literary celebrity een heel breed veld is; in Engeland en Amerika is er al veel over geschreven. Toen dacht ik dat dit verschijnsel ook in Nederland moest voorkomen. Over auteurs als Willem Bilderdijk en Multatuli is nog nooit geschreven vanuit het celebrity-perspectief, waarmee allerlei biografische details juist heel betekenisvol worden.

Wat is  het maatschappelijk belang van dit onderzoek?

Het laat zien dat de negentiende eeuw veel moderner was dan men denkt. We leven in een tijd waarin beroemdheid ontzettend belangrijk is, op alle niveaus van het dagelijks leven. Er zijn sociologen die zeggen dat de belangstelling voor celebrity voortkomt uit de ontkerkelijking. Men zoekt zin in het leven. Dat zie je bijvoorbeeld bij het overlijden van iemand als prinses Diana of Pim Fortuyn, al die mensen die in de rij stonden, huilden, bloemen gooiden. In de negentiende eeuw zag je dit al. Fans van bijvoorbeeld Bilderdijk ontleenden daar voor een deel hun identiteit aan. Ze namen zijn spelling en ideeën over, noemden hun kinderen naar hem. Onderzoek  naar de vroegste vormen van celebrity is daarom ook maatschappelijk relevant voor het nu.

Wat deden die negentiende-eeuwse auteurs nou dat ze hip werden?

In de vroege negentiende eeuw ontstond er belangstelling voor het excentrieke, het afwijkende. Iemand als Bilderdijk ging totaal tegen de stroom in. Hij had radicale standpunten, schreef poëzie met eindeloos geklaag en hypochondrie. Hij mat zichzelf een excentriek imago aan, met zijn grote tulband en lange gewaden. Maar daar bestond wel waardering voor: je kan alleen maar afwijkend zijn als het publiek dat interessant vindt, anders ben je een soort paria. Er waren echter ook dichters, zoals Hendrik Tollens, die juist heel normaal waren en daar hun handelsmerk van maakten, die de stem van de natie werden. Die dichters schreven over onderwerpen die iedereen zich kon voorstellen, bijvoorbeeld over de geboorte van een kind en het huwelijk.

Wat vindt u tot nu toe het meest opmerkelijke aan dit onderzoek?

In Nederland komen fenomenen voor die elders niet voorkomen. Een voorbeeld is de vermenging van orthodox calvinisme met celebrity aan het begin van de negentiende eeuw. Bilderdijk was een dichter, maar ook een orthodoxe protestant. Hij was zowel een literaire celebrity als een soort voorman van het calvinisme. Die combinatie is volgens mij typisch iets voor ons land. Ook vind ik het bijzonder dat je in je studententijd al een nationale beroemdheid kon worden, zoals Nicolaas Beets en François HaverSchmidt. Wat ook opmerkelijk is, is de rol van de vrouw. In Nederland hadden we in die hele negentiende eeuw geen vrouwelijke literaire beroemdheden. Er waren wel vrouwelijke auteurs met een zekere naam, maar dat waren niet echt celebrities. Voor vrouwen was het niet gepast om op de voorgrond te treden. Dat idee is ongelooflijk invloedrijk geweest.

Het project The Poet as Pop Star. Literary Celebrity in the Netherlands 1780-1900 loopt nog een jaar. Honings hoopt in het najaar van 2016 zijn monografie De dichter als idool te publiceren.