Nu Neelie Kroes volop bezig is om Nederland op de kaart te zetten als innovatieland nummer één, is niets meer te gek. Ook chip-implantaten in het menselijk lichaam zijn een hot item. Hoewel zulke implantaten al langer op de markt zijn, worden ze steeds slimmer en kunnen ze steeds meer. Innovator Ruben Horbach – zelf gechipt – springt een gat in de lucht, maar wordt het niet eens tijd om in dialoog te gaan met de gewone burgers die de toekomstige gebruikers worden van deze lichaams-chips? En kunnen wij ons er nog tegen verzetten?  

De lichaams-chip als betaalmiddel, medisch dossier, deurenopener en paspoort ineen. Hoe gemakkelijk wil je het hebben? Geen gesjouw meer met portemonnees, papier, sleutelhangers, e-readers en paspoorten. “De chip wordt eenvoudig met een klein naaldje in je hand gezet. Na een week groeit hij vast in je lichaam. Ik heb hem sinds afgelopen september”, vertelt Ruben Horbach. Horbach, afgestudeerd in Communicatie en Multimedia Design en gefascineerd door technologie en innovatie, is betrokken bij de stichting ‘Permanent Beta’, een beweging waarvan zo’n 40 mensen met chips zijn geïmplanteerd.

Visitekaartje

De chip is net een lege USB-stick. Je kunt er zelf data opzetten via je telefoon. De technologie erachter, NFC (Near Field Communication), wordt ook gebruikt in de OV-chipkaart, contactloos betalen bij ING en toegangspasjes bij bedrijven. Via een applicatie kun je eenvoudig alles op de chip zetten wat je maar wil. “Ik heb nu bijvoorbeeld mijn visitekaartje erop staan”, zegt Horbach. “Als je je telefoon er naast legt, dan komen de LinkedIn-, website- en contactgegevens tevoorschijn.”

Permanent Beta organiseert meet-ups over talloze onderwerpen zoals biohacking, drones en kunstmatige intelligentie. Iedereen kan zich hierbij aansluiten. De chips kosten ongeveer €100,00 en dan kun je zelf bepalen wat je erop wilt zetten. Ook bij BioNifyken kunnen mensen zich laten chippen. Dit Zweedse bedrijf heeft als doel om een gemeenschap te creëren waarbij tenminste 100 mensen vrijwillig een chip in hun lichaam laten zetten. Hiermee wil het bedrijf de chips verbeteren.

Toekomst
“De context waarin wij verkeren, wordt steeds belangrijker voor de data die wij te zien gaan krijgen”, aldus Horbach. Stel, je bent op een conferentie aan het spreken en je telefoon gaat af. Het zou goed zijn als je telefoon zou weten dat je aan het spreken bent en dus automatisch alle binnenkomende gesprekken zou blokkeren. Op een gegeven moment is de technologie zo goedkoop dat die overal aanwezig is.

Je bent bijvoorbeeld op school en er liggen tablets. Op het moment dat jij de tablet aanraakt, dan wordt verbinding gemaakt met het netwerk en dan krijg je die informatie die voor jou van toepassing is. Horbach: “Later wil ik dat mijn huis verbonden is met alle apparaten. Als ik binnenkom, dan is alles op mij aangepast. Stel, je douchewand is een scherm waarop het weerbericht of jouw to-do lijstje van die dag te zien is. Hetzelfde geldt voor een auto. Als ik instap, dan past de auto zich aan op mijn voorkeuren en als jij instapt, dan past de auto zich aan op jouw voorkeuren.”

Tracker
Mark Coeckelbergh, hoogleraar robotica en ethiek aan De Montfort University in Leicester, is minder enthousiast. “Deze chips kunnen niet alleen in je lichaam geplaatst worden, maar ook aan muren, palen en bomen. Op een gegeven moment zitten de chips overal en kun je overal getracked worden.” “Dat klopt”, zegt Horbach, “maar nu word je door je telefoon ook overal getracked.” De applicatie ‘locationtracker’ kan precies aangegeven waar je vriend of vriendin uithangt.

Ontwikkelaars sommen voornamelijk de voordelen op, zegt Coeckelbergh, zoals de gebruiksvriendelijkheid en het gemak. Een voorbeeld is de vervanging van beveiligingspoortjes. “Mensen hoeven je paspoort niet meer te checken als je een persoonlijke chip hebt. Wil je van diverse diensten gebruikmaken, dan ben je verplicht om mee te doen”, aldus Coeckelbergh.

Privacy
De vraag die Horbach zichzelf stelt: “Is het slecht? Hoe meer informatie ik aan het systeem voer, hoe gunstiger dat voor mij is, hoe meer data ik kan terugkrijgen. De ethische vraag die vervolgens gesteld moet worden: wie beheert en controleert die data? Is er een eigenaar van die data? Je krijgt al snel het George Orwell-gevoel.” Mochten in de toekomst medische gegevens (hartslag/conditie) op je chip staan, dan is de vraag of alleen je behandelend arts deze kan inzien of dat er een open systeem is, dat gegevens verstrekt aan je zorgverzekeraar. En hoef je dan minder premie te betalen als je gezond bent of als je goed rijgedrag vertoont?

Leeftijd of gezondheid spelen geen rol voor de premie van de basisverzekering, reageert en woordvoerder van Zorgverzekeraars Nederland: iedereen betaalt altijd dezelfde premie. Zorgverzekeraars zijn voorstander van een Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD) waarbij de patiënt zijn eigen informatie beheert. Of de chip deze functie kan vervullen, kan Zorgverzekeraars Nederland niet beoordelen: “Belangrijk op zijn minst is dat de patiënt de informatie zelf kan beheren en de privacy gewaarborgd blijft.”

Grenzen
Ook voor Ruben Horbach zijn er grenzen aan het gebruik van de chip: “We hebben nog niet nagedacht hoe het beveiligd moet worden. Met de technologie van vandaag kan alles gehackt worden. Het is maar de vraag wie je wil hacken en wat de motivatie daar achter is. Chinese satellieten kunnen gehackt worden, nucleaire installaties kunnen gehackt worden, maar wie wil zo veel energie steken in het hacken van een chip?” Mark Coeckelbergh ziet er een gevaar in dat de chip in het menselijk lichaam zit, waardoor hackers ervoor kunnen zorgen dat iemand bijvoorbeeld andere medicijnen krijgt toegediend.

Er wordt momenteel onderzoek gedaan naar de potentiële kwetsbaarheden van deze implantaten, vertelt Marco Preuss, Europees directeur van het onderzoeks- en analyseteam van Kaspersky Lab, het bedrijf dat veiligheidsrisico’s op het gebied van hacking, virussen, spam en malware zo klein mogelijk houdt. Het onderzoek bevindt zich nog in de conceptfase, waardoor het nog niet goed te beoordelen is hoe gemakkelijk de chips te hacken zijn. Ook andere onderzoeken zoals die van Sandra Wagemakers en Liesbet van Zoonen (2013), vragen om aanvullend onderzoek naar chip-implantaten.

Discussie tussen overheid, bedrijfsleven en burgers gewenst

Voorstander Horbach en scepticus Coeckelbergh vinden allebei dat er te weinig discussie is over de chips. Coeckelbergh: “De politiek, het bedrijfsleven, innovators en de gewone burger moeten met elkaar in dialoog gaan. Neem het voorbeeld van de OV-chipkaart. Zonder overleg met de burger is de OV-chipkaart verplicht gesteld. Voortdurend wordt aan je privégegevens gepord. De technologie komt als een vloedgolf over ons heen, maar het is juist de bedoeling om op verschillende niveaus een discussie op gang te brengen. De politiek, het bedrijfsleven, innovators en de gewone burger moeten met elkaar in dialoog gaan.”

Horbach: “Een van de redenen dat we ermee zijn begonnen is om zoveel mogelijk mensen te betrekken, zoals studenten, programmeurs, medici, mensen uit het bedrijfsleven en overheid.”
Marco Preuss daarentegen vindt overleg met burgers niet nodig. Dat is namelijk bij eerdere technologische ontwikkelingen ook nooit gebeurd: “Hoewel overleg op verschillende niveaus duidelijkheid kan geven over struikelblokken en mogelijkheden, is het uiteindelijk aan de gebruikers zelf om te beslissen of ze wel of geen gebruik willen maken van deze technologie”, aldus Preuss.

Coeckelbergh vraagt zich af hoeveel macht wij hebben om nee te zeggen. Alles wordt geautomatiseerd en gepersonaliseerd. Zo heb je de zelfrijdende auto, stofzuiger en robot. Men zegt wel dat dit banen oplevert, maar het is onmogelijk om die banen uit te voeren als de robot het overneemt. Daarnaast moet ons verantwoordelijkheidsbesef bediscussieerd worden. Het is namelijk veel moeilijker om een eindverantwoordelijke aan te wijzen bij het automatiseringsproces.

Niet verplicht

Verder hoopt Coeckelberg niet dat de lichamelijke chips ooit verplicht worden gesteld door de overheid. In een notitie uit 2005 sprak Arie Slob, fractievoorzitter van de ChristenUnie, al de wens uit dat tags nooit verplicht konden worden, om wat voor reden ook, zodat de keuzevrijheid van mensen gegarandeerd blijft. Ook Horbach is daar niet zo bang voor omdat er geen maatschappelijk draagvlak is. Het bedrijfsleven zal dan moeten samenwerken met zowel de overheid als de bevolking. Er zal dan eerst een overeenkomst moeten komen.

Hoogleraar robotica en ethiek Mark Coeckelbergh waarschuwt dat de technologie zich snel ontwikkelt en dat het daarom belangrijk is dat de politiek zich afvraagt hoe de technologie moet worden georganiseerd. “Wacht niet tot de chip-implantaten in de samenleving geïntegreerd zijn, maar zorg voor overleg tussen de politiek, bedrijfsleven en de burger om onze zorgen te verminderen.” In een vroegtijdig stadium moeten maatregelen genomen worden, noteerde Slob al in 2005, want voor je het weet is de technologie zo ver gevorderd dat het onomkeerbaar wordt. Volgens Coeckelbergh is het daarom van belang om verschillende belangengroepen zoals Bits Of Freedom te hebben om op die manier de ‘gewone’ burger centraal te zetten.