Tegenwoordig is het niet vreemd om iemand met ‘je’ aan te schrijven, maar in de zeventiende eeuw werd ‘je’ vooral in de gesproken taal gebruikt. Vrouwen gebruikten ‘je’ echter ook in brieven aan hun echtgenoot of kinderen. Promovenda Judith Nobels van de Universiteit Leiden concludeert dat de schrijftaal van vrouwen in de zeventiende eeuw op hun spreektaal lijkt.

In de zeventiende en achttiende eeuw waren Nederland en Engeland met elkaar in oorlog. Britten kaapten vaak Nederlandse schepen, maar ze moesten wel bewijzen dat de schepen van de vijand waren. Hiervoor gebruikten ze onder andere brieven die de schepen vervoerden. De brieven zijn geschreven door verschillende lagen van de maatschappij: van vrouw van een matroos tot rijke heer. De gekaapte brieven zijn opgeslagen in een archief in Londen en vervolgens vergeten. In 1980 vond een historicus ze per toeval. Tientallen jaren later analyseerde Nobels ruim 500 van deze brieven op taalgebruik. “Het onderzoek is uniek. Nog nooit is er gekeken naar taalgebruik van normale mensen uit die tijd op zo’n grote schaal.”

Nobels: “We weten niet precies wie in welke klasse wanneer begon met welke verandering in taal, dat heb ik proberen te onderzoeken aan de hand van de brieven.” Uit haar onderzoek blijkt dat er grote verschillen zijn in geschreven taalgebruik tussen hogere en lagere klassen. Hoewel dit altijd werd verwacht, is het nu voor het eerst bewezen.

Mannen en vrouwen

Ook blijkt er een verschil in taalgebruik tussen vrouwen en mannen. Vrouwen schreven veel meer zoals ze spraken, terwijl mannen vaak een andere schrijftaal hadden. De vrouwen van de brieven die Nobels onderzocht, schreven vaak naar hun echtgenoten. Ook zitten er brieven tussen geschreven door moeders aan hun kind. Een enkele keer zit er een brief tussen van een dochter die met haar echtgenoot in het buitenland woont en naar haar moeder schrijft.

“Er zit een minder groot verschil in het taalgebruik van vrouwen uit verschillende klassen dan bij mannen,” zo concludeert Nobels. Een verschil tussen mannelijke en vrouwelijke schrijftaal is de manier waarop ze iemand aanspreken. Vrouwen maken vaker gebruik van het woordje ‘je’, terwijl mannen vaker gebruik maken van ‘U.E.’ wat een afkorting is voor ‘Uwe Edele’.

Onderwijs

De onderzochte brieven bevatten vaak informatie over de gezondheid. “Ik ben gezond, ik leef nog, leef jij nog? Die en die is dood,” zo somt Nobels de inhoud van de meeste brieven op. Ene Doortje Pieters schrijft naar haar man dat ze klock ende gesond is. Tegenwoordig zouden we gezond en wel zeggen. Haar man blijkt uit haar brief een matroos op een Utrechtse boot te zijn. Ze vraagt ook naar de gezondheid van haar man: Verhoopende dat het met u l [uwe liefde] oock soo is. Waer het anders, het soude mijn van herten leet sijn om te hooren.

Volgens Nobels is ook het verschil in schrijftaal tussen mannen en vrouwen door de jaren heen veranderd. “Tegenwoordig gaat iedereen naar de basisschool en daarna naar de middelbare school. Zowel meisjes als jongens krijgen hetzelfde onderwijs en bijna iedereen kan schrijven. Vroeger was dat heel anders. Vrouwen hadden toen over het algemeen een lager onderwijs. Ze hoefden niet te schrijven. Het valt te verwachten dat ze sneller dan een man schrijven zoals ze spraken.” Nobels veronderstelt dan ook dat onderwijs en sociale klasse de belangrijkste factoren zijn voor verschillen tussen geschreven taalgebruik.