Heidestruikjes op Spitsbergen vertellen ons iets over vroegere en huidige klimaatveranderingen. De zomers op Spitsbergen worden geleidelijk warmer. Dit blijkt uit het promotieonderzoek van Stef Weijers (hoofd van het Dendroecologisch Laboratorium aan de Universiteit van Bonn) dat hij deed met behulp van poolklokjesheide, dwergstruikjes die wel 180 jaar oud kunnen worden.
Normaal gesproken kunnen historische klimaatgegevens worden verzameld door de studie van jaarringen van bomen (dendrochronologie), maar bomen zijn er niet in het hoge noorden. Door te kijken naar de groei van dwergstruiken in deze gebieden is het echter wel mogelijk om klimaatgegevens te verkrijgen. Aan de groei van deze struiken kan men zien of de temperaturen zijn toegenomen of afgenomen: hoe warmer het wordt, hoe meer het struikje groeit.
Weijers, die op 11 april promoveert aan de VU, reisde enkele malen af naar Spitsbergen om deze dwergstruikjes te bestuderen en ontdekte een nieuwe methode om de groei van de plant te meten: het struikje vormt streepjes in het merg van de stengels, die zichtbaar worden als deze in lengterichting worden doorgesneden. De afstand tussen de streepjes is een maat voor de jaarlijkse lengtegroei van de stengels, vergelijkbaar met jaarringen in bomen.
Betrouwbaar
Op de vraag welke toegevoegde waarde deze nieuwe methode heeft om klimaatveranderingen te meten, antwoordt Weijers: “De jaargroei van de struikjes vertelt ons specifiek iets over de lokale zomertemperatuur in het gebied waar de planten groeiden. Ook is het meten van de jaargroei een relatief snel te klaren en daarmee een goedkope klus. Je kunt daardoor de metingen makkelijker herhalen, waardoor je zeer betrouwbare resultaten krijgt.”
Om de stabiliteit van de klimaat-groeirelatie te testen, zijn onderzoekers aangewezen op klimaatreconstructies. Zo heeft Weijers het klimaat op enkele plekken op Spitsbergen gemanipuleerd: “De temperatuur werd verhoogd door open broeikassen te plaatsen, de neerslag verdubbeld door extra water te geven en de hoeveelheid zonlicht gehalveerd door tentjes te plaatsen. De jaargroei van deze gemanipuleerde planten werd na een aantal jaar vergeleken met die van onbehandelde planten.”
Weerstations
Thermometers zouden in principe ook de klimaatveranderingen kunnen meten. Er is echter slechts een beperkt aantal weerstations actief op Spitsbergen en het merendeel hiervan is pas operatief sinds de jaren
vijftig. Weijers: “Om de verschillende invloeden van verscheidene factoren, zoals vulkanisme, activiteit van de zon en broeikasgassen, op de huidige en vroegere klimaatveranderingen beter van elkaar te kunnen onderscheiden, hebben we voor meer plekken klimaatgegevens nodig en voor langere periodes. Dat kunnen we met de gegevens van dwergstruikjes wel achterhalen.”