Creativiteit is handig bij een tentamen, maar het is vooral ook de onmisbare factor in kunst, wetenschap en economie. Volgens de Amerikaanse economieprofessor Richard Florida is creativiteit tegenwoordig zelfs de motor van alles. Hoe word je creatief? Uit onderzoek van de Nederlandse wetenschapper Simone M. Ritter blijkt dat onverwachte gebeurtenissen een gunstig effect hebben op het cognitieve vermogen en de creativiteit.
Ritter doceert Sociale en Cultuurpsychologie aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Radboud Universiteit te Nijmegen. Ze onderzoekt manieren om onbewuste denkprocessen te stimuleren en zo de creativiteit te verhogen. Daartoe voert ze onder meer experimenten uit met proefpersonen in onverwachte situaties. Op de vraag of creativiteit niet gewoon is aangeboren, antwoordt Ritter: “Sommige mensen zijn vanuit zichzelf creatiever dan andere mensen, maar je kunt iemands creatieve denkstijl en dus creativiteit stimuleren en verhogen, bijvoorbeeld door onverwachte ervaringen.”
Virtual Reality Lab
Volgens Ritters theorie kunnen ongewone, onverwachte gebeurtenissen – hoe klein ook – je creativiteit verhogen. Om dit te toetsen, liet ze proefpersonen in het Nijmeegse Virtual Reality Lab dingen ervaren die spotten met de natuurwetten. In een virtuele ruimte werden objecten bijvoorbeeld kleiner wanneer je ze benaderde en weer groter als je je ervan verwijderde. Na afloop van het experiment moesten de proefpersonen en een controlegroep een vragenlijst invullen waarmee hun creativiteit werd gemeten. En inderdaad bleken de proefpersonen die een ongewone ervaring hadden gehad meer creatief in hun antwoorden dan de mensen uit de controlegroep.
Bij een tweede experiment bleek, dat dit effect zich zelfs voordeed bij relatief kleine afwijkingen van het gewone patroon. Terwijl de controlegroep op de gebruikelijke manier een boterham met hagelslag klaarmaakte (boter op brood, daarna de korrels), moesten de proefpersonen de hagelslag op een bord gooien om er daarna een beboterde snee brood doorheen te halen. Je moet er maar op komen. De proefpersonen die hun boterham op een ongewone manier hadden klaargemaakt, bleken in de tests inderdaad cognitief flexibiler.
Uit de onderzoeksliteratuur is bekend, dat ervaringen als emigratie of de dood van een naaste tot perioden van hoge creativiteit kunnen leiden. De vraag is echter of er geen grenzen zijn aan het effect. Leiden zware oorlogsomstandigheden bijvoorbeeld ook tot een hogere creativiteit? Ritter: “Het is inderdaad mogelijk dat creativiteit bij onverwachte gebeurtenissen in oorlogsomstandigheden niet gestimuleerd wordt. Verder onderzoek zou uit moeten wijzen of er een grens aan het effect is en zo ja, aan welke voorwaarden een onverwachte ervaring moet voldoen. Zo kun je kijken of een onverwachte ervaring die negatieve emoties oproept ook de cognitieve flexibiliteit verhoogt.”
Out-of-the-box
Na de theorie de praktijk. Want wat doe je met deze wetenschap? Meer creativiteit in het onderwijs zou een mooi effect zijn. Maar hoe kunnen docenten en onderwijzers de creativiteit en flexibiliteit van hun leerlingen stimuleren? Volgens Ritter door “zo nu en dan iets onverwachts te laten gebeuren tijdens de les of tijdens een college.” Het is het standaard advies aan iedereen die les geeft of een presentatie houdt: zorg dat je om de zoveel minuten iets verrassends doet om de aandacht van je publiek vast te houden. Hier laat de creativiteit de onderzoeker even in de steek.
De bevindingen van Simone M. Ritter zijn gepubliceerd in het Journal Experimental Social Psychology.
[...] Verder wil ik jullie wijzen op een interessant artikel dat onlangs is gepubliceerd. Het blijkt dat onverwachte gebeurtenissen een gunstig effect hebben op je creativiteit. Lees het artikel hier. [...]